Jaaroverzicht onderzoek 2023 (tekstversie)
•29 april 2024
Wilt u ontdekken welke nieuwe inzichten de onderzoeken in 2023 opleverden? In dit jaaroverzicht zetten we onze onderzoeken in de kijker. Voor meer info over een bepaalde bijdrage klikt u op de link die erbij staat.
Onderzoek bij DWSE
Het Departement Werk en Sociale Economie (DWSE) staat in voor het beleid over werkgelegenheid en sociale economie. Om dat beleid wetenschappelijk te onderbouwen, werd in 2023 heel wat onderzoek uitgevoerd door en voor DWSE.
Kennisagenda
Het jaaroverzicht is opgebouwd rond de kennisagenda van DWSE. Die kennisagenda geeft richting aan onze onderzoeksactiviteiten. De agenda bevat zes thema’s waarrond DWSE inzichten opbouwt: welzijn en organisatie, leren, inclusieve samenleving, economie, omgeving en governance. Elk van die thema’s legt een link naar de arbeidsmarkt.
Welzijn en organisatie
Het domein welzijn & organisatie omvat onderzoek naar het welzijn van werknemers op de arbeidsmarkt. Het gaat om welzijn zowel op psychisch, fysiek als sociaal vlak, en de rol van omgevingsfactoren uit de werkomgeving, factoren uit de privésfeer en persoonlijke kenmerken daarin.
Binnen de ESF-oproep DRIVE werden organisaties begeleid in de creatie van motiverende werkomgevingen. Europa WSE werkte samen met vier HR-dienstverleners die HR-interventies ontwikkelden en implementeerden. Deze interventies bouwen voort op de principes van de zelfdeterminatietheorie. We evalueerden de impact van die HR-dienstverlening van 2020 tot 2023 en formuleerden aanbevelingen voor organisaties, HR-dienstverleners en overheden.
- Onderzoek naar kwaliteit van werk
- Evaluatie van de overheidsopdracht ‘Bevordering gezondheid en welbevinden van werknemers en werkgevers’ (Fitbonus)
- Evaluatie van de overheidsopdracht ‘Competentiechecks voor ondernemingen’
- Impactevaluatie van ESF+ Leergoesting
Leren
Het domein leren omvat onderzoek naar de link tussen leren en de arbeidsmarkt, zowel op het niveau van het individu, de organisatie als de samenleving.
Het dashboard omvat cijfergegevens over:
- Opleidingsdeelname: 22,4% van de Vlamingen (25-64 jaar) nam in de 12 maanden voorafgaand aan de bevraging in 2022 deel aan een opleiding levenslang leren.
- Opleidingsinspanningen van de overheid en werkgevers: Ondernemingen verstrekken in toenemende mate opleidingen aan hun werknemers
Toekomstige pistes om het dashboard uit te breiden, werden ook onderzocht.
Ontdek de cijfers op het dashboard.(opent in nieuw venster)
Lees meer over de toekomstige pistes.
Het werkveld levenslang leren is zeer omvangrijk en divers. Om tot een overzicht te komen, werden ruim 3800 actoren en hun kenmerken in kaart gebracht en opgedeeld in clusters en rollen. Dat leidde tot een digitale tool binnen het Levenslang Leren dashboard.
Bestaande regelgeving kan zowel een hefboom als knelpunt vormen voor levenslang leren. In dit onderzoek werd de regelgeving gescreend om na te gaan welke regels aangepast kunnen worden of bijkomend nodig zijn om de leercultuur in vlaanderen te versterken.
In eerder onderzoek bracht de organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (oeso) negen leerprofielen in kaart. Die profielen vormen subgroepen in de bevolking die dezelfde motivaties en belemmeringen hebben bij levenslang leren. De oeso ondersteunde de vlaamse overheid bij de ontwikkeling van een instrument dat de operationalisering van de leerprofielen vergemakkelijkt. Het screeningsinstrument maakt het mogelijk om leerprofielen te classificeren en bestaat uit:
- Een beslissingsboom-algoritme
- Een vragenlijst
In het schooljaar 2022-2023 waren er:
- 44.545 erkende werkplekken
- bij 14.058 vestigingen van ondernemingen
Aantal gestarte overeenkomsten:
- Voor duaal leren in het secundair onderwijs: 3.801 overeenkomsten
- Voor leren en werken in het secundair onderwijs: 2.908 overeenkomsten
- Voor duaal leren volwassenenonderwijs (nieuw sinds 1 september 2022): 64 overeenkomsten
Raadpleeg het jaarrapport van het Vlaams partnerschap duaal leren.
- Evaluatie van de oproep ‘opleidingen van de toekomst’ in het kader van de evaluatie van REACT-EU
- Evaluatie van ESF-pilootprogramma ter ondersteuning van lokale leerecosystemen
- Evaluatie van het gemeenschappelijk initiatiefrecht Vlaams opleidingsverlof
- Impactevaluatie competentiechecks voor ondernemingen
- Informeel leren op de werkvloer
- Brugfiguren en laagdrempelige gespreksmethodiek om aan te zetten tot levenslang leren
- Lerenden in Vlaanderen: een mapping van drie segmenteringsstudies
- Jaarrapport Vlaamse opleidingsincentives
- Jaarrapport Vlaams partnerschap duaal leren
- Monitoringsrapport opleidingsdeelname en de opleidingsinspanningen van werkgevers in Vlaanderen
Inclusieve samenleving
Het domein inclusieve samenleving omvat onderzoek naar de mechanismen en processen die ertoe leiden en het mogelijke aanbod aan maatregelen om de afstand van personen tot de arbeidsmarkt te verkleinen.
Doorstroomtrajecten helpen om werknemers die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, te begeleiden naar het reguliere economische circuit. Er zijn kritische succesfactoren en drempels om tot doorstroom te komen, zoals een gedragen en gedeelde visie over doorstroom tussen medewerkers in de sociale economie en uniformiteit in de evaluatie van de deelnemers.
Formele kinderopvang is opvang die beroepsmatig en tegen betaling gebeurt. Werk blijkt de belangrijkste reden om een beroep te doen op formele kinderopvang voor baby’s en kleuters in Vlaanderen. Vooral bij moeders heeft opvang een positief effect op tewerkstelling. In die zin draagt formele kinderopvang bij tot meer gendergelijkheid op de arbeidsmarkt. Toch is er een grote sociale kloof tussen wie wel en niet gebruik maakt van formele kinderopvang. Beperkte openingsuren en een gebrek aan opvangplaatsen kunnen het gebruik van formele kinderopvang bemoeilijken. Formele opvang alleen volstaat dus vaak niet.
Sinds januari 2023 maakt het participatie- en netwerktraject in Vlaanderen en Brussel deel uit van het inburgeringstraject dat nieuwkomers volgen. Om dat nieuwe traject voor te bereiden, experimenteerden 55 steden en gemeenten in 26 proeftuinen. Enkele voorbeelden van succesfactoren:
- Voldoende interactie bij vrijwilligerswerk
- Samenwerking tussen de verschillende actoren binnen het netwerk- en participatietraject
- Laagdrempelige groepsactiviteiten
De ESF-oproep outreach en activering heeft tot doel om outreachende en geïntegreerde acties op te zetten voor inactieve arbeidsreserves in vlaanderen en brussel, zoals ondersteuning bij het zoeken naar werk, toeleiding naar een opleiding of werkplekleren en advisering. Uit een evaluatie blijkt dat de projecten erin slagen:
- Om hun deelnemers te empoweren. De vooruitgang is het grootst bij de personen die bij de start van de begeleiding het laagst scoren.
- Om deelnemers vooruitgang te doen maken op de arbeidsmarkt, hetzij door werk, hetzij door andere stappen richting arbeid.
Deze impactevaluatie gaat na of en op welke manier de projecten binnen de oproep ‘inclusieve ondernemingen’ leiden tot meer diversiteit of inclusie op de werkvloer. Enkele conclusies:
- Er is een verhoogde kennis en meer bewustzijn over inclusief ondernemen.
- Een integrale dienstverlening of goede doorverwijzing naar partners is belangrijk.
- Er is nood aan duurzame verankering in de onderneming.
Franne Mullens en Deborah De Moortel stonden stil bij de betekenis van arbeid, de verdeling van betaalde en onbetaalde arbeid tussen vrouwen en mannen en de historische evolutie daarvan. Ook bespraken ze genderverschillen in mentale gezondheid bij werkenden en elementen die genderverschillen kunnen verklaren.
Om leefloongerechtigden beter te begeleiden in een traject naar tewerkstelling, is een geïntegreerd, intensief en laagdrempelig traject van belang, op maat van de individuele noden. Daarnaast is voldoende samenwerking tussen ocmw’s, vdab, sociale economie, reguliere werkgevers en het lokale netwerk van partners nodig.
Samen met het steunpunt werk analyseren we de positie van kwetsbare groepen op de Vlaamse arbeidsmarkt in 2022. Enkele resultaten:
- Vooral vrouwelijke kortgeschoolden, kortgeschoolden geboren buiten de eu-27 en kortgeschoolden jonger dan 55 jaar kenden een terugval in werkzaamheid in 2021 en 2022 vergeleken met voorgaande jaren.
- De werkzaamheidsgraad in Vlaanderen is in 2022 gestegen naar 76,7 procent, maar zou kunnen doorgroeien naar 81 procent als een aantal niet-beroepsactieven die dicht bij de arbeidsmarkt staan, aan de slag zouden gaan.
- Evaluatie van collectief maatwerk: kerncomponenten en leefbaarheid van collectief maatwerkbedrijven
- Progressieve werkhervatting als mogelijke drempelverlager naar betaald werk
- Evaluatie van digibanken
- Dashboards met cijfers over sociale economie
- Impact van sociale economie op armoede
Economie
Het domein economie omvat onderzoek naar de link tussen economie en arbeidsmarkt, onder meer op het vlak van werkgelegenheid en benodigde vaardigheden.
De krapte op de Vlaamse arbeidsmarkt kan mee verholpen worden door de arbeidsmobiliteit van brussel en Wallonië naar Vlaanderen te bevorderen. Interregionale tewerkstellingszones zijn een mogelijke piste om de interregionale tewerkstelling te bevorderen. Die zones grenzen aan de Brusselse en Waalse regio en maken het mogelijk om werkzoekenden en werkgevers met elkaar te matchen.
Sinds 2018 daalt de productiviteit in Vlaanderen. Door productiviteitsgroei te stimuleren, kan meer evenwicht gebracht worden in de vraag naar werknemers en vaardigheden enerzijds en het aanbod aan werkkrachten anderzijds. Hefbomen voor productiviteitsgroei in vlaanderen situeren zich binnen 4 domeinen:
- Sectoren
- Profielen
- Levenslang leren
- Faciliteren van werk
Nicky dries stond stil bij de mogelijke impact die technologie kan hebben op werk. Ze stelt dat de toekomst van werk vormgeven een sociaal en democratisch gegeven is. Momenteel focust het debat over de toekomst van werk heel vaak op de rol van technologie en veel minder op de arbeidsrelaties en betrokken actoren.
- Buitenlands talent aantrekken en behouden in vlaanderen
- Evaluatie van competentiechecks
- Jobbereikbaarheid als drempel of hefboom voor werk
Omgeving
Het domein omgeving omvat onderzoek naar de interactie tussen de fysieke omgeving en de arbeidsmarkt.
Om de groene transitie te realiseren, moet ingezet worden op groene vaardigheden en jobs. Voor Vlaanderen werd een green skills roadmap ontwikkeld om de groene transitie op de Vlaamse arbeidsmarkt te versnellen. Het onderzoek omvatte volgende stappen:
- Analyse van de goede praktijken uit het buitenland
- Voorstelling van een high-level strategie om bedrijven, instellingen en individuen te inspireren om te investeren in toekomstige groene vaardigheden en groene banen
- Uitwerking van een implementatieroadmap en een governancekader
Goede praktijken in het buitenland.
- Een human capital roadmap voor het Vlaamse klimaatadaptatieplan
Governance
Het domein governance omvat onderzoek naar de samenwerking tussen actoren om de doelstellingen van het arbeidsmarktbeleid te realiseren.
Om organisaties en beleidsmakers te ondersteunen bij het uitbesteden van dienstverlening in het domein van werk en integratie, werd een afwegingskader ontwikkeld, met buitenlandse cases als inspiratiebron. Dit afwegingskader helpt om keuzes te maken over de manier waarop dienstverlening kan worden opgezet.
De stem-agenda 2030 heeft als doel om de instroom en doorstroom in STEM-opleidingen en -loopbanen te verhogen. Ter voorbereiding daarvan werd de bestaande kennis over STEM en het huidige stem-ecosysteem in kaart gebracht.
Het vooronderzoek leidde tot:
- Een STEM-onderzoeksagenda, die onder meer inzet op impactmetingen en studies naar hefbomen om in te stappen in STEM-loopbanen.
- Een omschrijving van de nodige samenwerking en governance, met onder andere een centrale regie van de onderzoeksagenda.
- Evaluatie van het kennisbeleid van het departement werk en sociale economie
- Evaluatie van het instrument sectorconvenants
- Toekomstverkenning 2035: technologie - werken - inclusief
- Decentralisatie van arbeidsmarktbeleid
- Evaluatie van het gelopen beleidsproces en de acties binnen de ESF-investeringsprioriteit REACT EU
Evenementen
Met financiering van de dg reform van de Europese commissie liet het departement onderzoeken welke groene vaardigheden in Vlaanderen nodig zijn zodat (toekomstige) werknemers klaar zijn voor de groene transitie. Slotstuk was de uitwerking van een roadmap.
In 2023 trapten we een nieuwe reeks webinars af. Met de VIONA-webinars willen we de resultaten van VIONA-onderzoeken toegankelijk delen met een ruimer publiek. Het eerste VIONA-webinar ging in op de interregionale arbeidsmobiliteit in belgië. Het onderzoek biedt input voor een effectievere bemiddeling tussen Waalse werkgevers en Brusselse/Waalse werkzoekenden om zo de interregionale mobiliteit tussen de Belgische gewesten te verhogen.
Onder de naam Denkwerk laten we enkele keren per jaar experten aan het woord over thema’s die aansluiten bij de kennisagenda van het Departement Werk en Sociale Economie. In 2023 organiseerden we een denkwerk over:
Samen met het Steunpunt Werk organiseerden we ook in 2023 een arbeidsmarktcongres. Met de focus op 35 jaar Vlaams arbeidsmarktbeleid kwamen onderzoeken, statistieken en beleidsinzichten aan bod.
- Denkwerk: digitale vaardigheden
- Viona-webinars: activering van leefloongerechtigden; klimaatadaptatieplan
- Vlaams arbeidsmarktcongres
- Webinar sociale economie en armoede
Ook interessant
Volg ons
Kennisdomeinen
Terug- en vooruitblik
Relevante websites
- Departement Werk en Sociale Economie
- Publicaties van het Departement Werk en Sociale Economie
- Open dataplatform van het Departement Werk en Sociale Economie opent in nieuw venster
- Duaal leren opent in nieuw venster
- Europa WSE opent in nieuw venster
- Sociale economie opent in nieuw venster
- Steunpunt Werk opent in nieuw venster