Begin 2019 lanceerde het Departement Kanselarij en Bestuur samen met de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG) een oproep om projectvoorstellen in te dienen die de gemeenteraad een actieve rol geven in participatieve beleidsprocessen.

In totaal diende 20 gemeenten een projectvoorstel in. Uit deze kwalitatieve oogst selecteerde de jury 5 projecten die voor de uitvoering van hun proeftuin begeleiding krijgen van experten van Levuur, de Vlaamse overheid (DKB) en de VVSG. De vijf geselecteerde gemeenten en projecten zijn:

• Mechelen - Naar een burgerpanel met de gemeenteraad van Mechelen
• Alken - Gemeenteraad on tour in Alken
• Nazareth - De gemeenteraad als participatieknooppunt
• Oud-Heverlee - G100 voor de Zoete Waters
• Overijse - Mijn idee, uw idee, ons idee !

Het uitgangspunt van deze projectoproep is het dynamiseren van de gemeenteraad. De gemeenteraad speelt een belangrijke rol m.b.t. participatie. De raad is de systeemverantwoordelijke van het participatiebeleid, legt volgens het decreet over het lokaal bestuur (DLB) een participatiereglement vast en kan een vitale rol opnemen in het bepalen van de agenda en het uitvoeren van het participatiebeleid. In de praktijk stellen we vast dat de raad en raadsleden nauwelijks te pas komen in participatietrajecten.

Anderzijds heeft de gemeenteraad het potentieel om uit te groeien tot een forum voor sterk publieke debat rond de urgente uitdagingen van de gemeente; niet alleen onder politici, maar ook met burgers, experten, lokale organisaties en ervaringsdeskundigen.

Door hiermee te experimenteren, kunnen de gemeenteraden ervaring opdoen met participatie en er ook de verantwoordelijkheid voor opnemen. Vandaag komt de gemeenteraad pas aan zet aan het einde van een beleidsproces.

Deze oproep wil dan ook de gemeenteraad verder dynamiseren. Gemeenteraadslid zijn wordt zo ook boeiender en dat kan enkel een positief effect hebben op het engagement van huidige en toekomstige gemeenteraadsleden.

Experimenten kunnen gaan over:

• de manier waarop de gemeenteraad een rol kan opnemen in participatieve beleidsprocessen aan het begin van de beleidscyclus
• de gemeenteraad die zijn eigen werking (meer) participatief maakt.
  

Onder de ‘gemeenteraad’ verstaan we zowel de raad als orgaan, de rol van individuele raadsleden, de gemeenteraadsvoorzitter en de commissievergaderingen. De gemeenteraad treedt ook niet alleen op. Er is steeds een wisselwerking met het College van burgemeester en schepenen, de administratie, de adviesraden enzovoort. We vragen voor deze oproep om het projectvoorstel te kaderen binnen de brede werking van de gemeenteraad en de relatie met andere organen van de gemeente te schetsen.

Belangrijk is dat de projectvoorstellen vernieuwend zijn, dat ze een stevige stap zetten naar verandering. Onder ‘vernieuwend’ wordt verstaan dat het projectvoorstel nog niet of slechts beperkt in die vorm of specifieke samenwerking uitgevoerd werd. Vernieuwing kan bestaan uit een vernieuwende aanpak m.b.t. participatie, een vernieuwende samenwerkingsvorm, een vernieuwende rol, enzovoort. Vernieuwend wil niet noodzakelijk zeggen dat het om een omvangrijk participatietraject moet gaan. Ook kleine, maar stevige stappen die een cultuurverandering in gang zetten en een grote impact hebben, komen in aanmerking.

De leerervaring staat ook centraal. Experimenten hebben als kenmerk dat ze mogelijk anders verlopen dan oorspronkelijk beoogd. Belangrijk is dat uit de projecten geleerd kan worden en nieuwe ervaring en kennis kan gedeeld worden in functie van herhaling of opschaling van het project.

4 van de 5 projecten zijn intussen afgerond. In Mechelen konden de geplande bijeenkomsten van het gelote burgerpanel nog niet doorgaan omwille van het coronavirus. Er wordt wel naar gestreefd om ook dit project nog voor de zomer van 2021 af te ronden.

In Nederland werd al uitgebreid geëxperimenteerd met participatie en gemeenteraden.