De Vlaamse overheid en VVSG lanceerden in februari 2019 een oproep voor participatie-experimenten met en door gemeenteraden.

In Nederland lopen of liepen al verschillende projecten. Hieronder vind je een greep uit een aantal praktijkvoorbeelden.

In Lochem gingen gemengde duo’s van raadsleden, wethouders en ambtenaren in gesprek met inwoners aan de hand van een vaste vragenlijst. Inwoners waren enthousiast en er ontstonden tussen de duo’s van raadsleden, wethouders en ambtenaren ook nieuwe gesprekken en contacten.

In Alphen-Chaam is een speeddate georganiseerd tussen raadsleden en inwoners. Dat was geheel open en zonder agenda. De simpele 1-op-1-gesprekjes zorgden voor veel wederzijds begrip en inzicht.

In Zeist gingen raadsleden in ‘politiek-neutrale’ gemeentehesjes de straat op voor open gesprekjes en hadden doordat ze ‘van de gemeente’ waren in plaats van ‘van de partij’, opeens andersoortige gesprekken.

In De Fryske Marren hebben alle raadsleden op een raadsavond met het telefoonboek in de hand willekeurig inwoners gebeld. Zij stelden drie vragen 1. wat gaat goed? 2. wat gaat niet goed? en 3. hoe kunnen bewoners en gemeente beter samenwerken? Dit leverde op een avond ruim 80 mooie en waardevolle gesprekken met inwoners op. De raadsleden hebben hierover zelf gerapporteerd.

De gemeente Uden evalueerde de gemeenteraad het proces rond een buurthuis in zelfbeheer op bijzondere wijze. Twee directbetrokkenen deelden een moment in het proces waarop zij even niet meer wisten wat te doen. Daarna leefden alle deelnemers zich in in dat moment en werd besproken wat iedereen dan zou voelen, denken en doen. En: waarom? Het goede gesprek eindigde met de vraag: “Wanneer we alles overzien, wat moeten we dan doen en wat moeten we laten?

In Velsen heeft de gemeenteraad een eigen commissie ingesteld die het samenspel tussen raad, gemeenschap, college en ambtenaren wil verbeteren. Deze commissie heeft een avond met raad, college en ambtelijke top georganiseerd waarop de criteria zijn geformuleerd voor de afweging ‘participatie: meer en vaker?’. Gezamenlijke uitgangspunten en terminologie was het doel. Dit wegingskader is vervolgens door de raad en het college bekrachtigd en wordt nu door de ambtenaren benut om procesvoorstellen te maken. De raadsleden nemen de rol op van hoeder van de participatieve processen: ze nemen deel aan de processen als toehoorden, tafelheer of dame, en konden op deze manier vlugger ingrijpen als het mis liep.

Gemengde groepjes van raadsleden en inwoners in Uden interviewden elkaar met de ‘democratische bril’ op over hun ervaringen met de nieuwe interactieve manier om de begroting op te stellen.

Het planproces van een complex ruimtelijk project is geanalyseerd door de gemeenteraad via een krachtenveldanalyse, waarmee de belangrijkste partijen, krachten en factoren in kaart zijn gebracht. Hierdoor kregen de deelnemers inzicht in hoe het proces is verlopen, welke factoren en krachten daarbij een rol hebben gespeeld, hoe deze zich tot elkaar hebben verhouden en hoe dat van invloed is geweest op het resultaat. De analyse is in ‘3D’, dus in de ruimte zelf.

In Alphen-Chaam is een inwonerscommissie samengesteld. Het waren 13 mensen zonder achterban, geworven via sociale media. Zij observeerden een aantal raadsvergaderingen en reflecteerden daarop. Zij deden vervolgens ook in de rest van het traject mee en vormde een waardevol klankbord voor de gemeente. Opvallend is dat de inwoners met grotendeels dezelfde ideeën kwamen als raad, college & ambtenaren, maar dan concreter. Zij kwamen bijeen op avonden dat er een raadsvergadering was, zodat er na afloop een gezamenlijke borrel kon zijn.

Om hun beeld van hun eigen werkwijze scherp te stellen, organiseerden Oude IJsselstreek en Voorst een gezamenlijke bijeenkomst waarin raadsleden, griffiemedewerkers en burgemeesters aan de hand van stellingen en een casus hun verschillende rolinvullingen bespraken en vergeleken. Raadsleden konden ‘overlopen’ naar het andere model als ze daar aanleiding toe zagen. De bijeenkomst heeft veel bijgedragen aan bewustwording van hoe het anders kan, en van eigen voorkeuren en overtuigingen van wat past bij de lokale cultuur.

Aan deze beraadtafels kunnen inwoners, ambtenaren, (maatschappelijke) ondernemers, collegeleden en raadsleden plaatsnemen. Doelstelling is een open dialoog, zonder beleidsstukken of raadsvoorstellen. De beraadtafels vinden dus vroeg in het proces plaats: als er nog van alles te vinden en te bespreken is. Deze beraadtafels kunnen heel goed samengaan met een digitale variant (eraan voorafgaand of tegelijkertijd). In Alphen-Chaam hebben ze er mee geëxperimenteerd.

In Oude IJsselstreek is een uitgebreide set spelregels ontwikkeld door de gemeenteraad die voor de Verkennende, de Trechterende en de Besluitvormende Fase een aantal uitgangspunten, vragen en spelregels biedt voor het samenspel met inwoners.

In de vroege fase van voorbereiding van de Woonvisie van de gemeente Velsen, is een vraagstorm gehouden. Een werkvorm waarbij de gemeenteraad gezamenlijk de vragen formuleert waarop zij een antwoord willen hebben om betere keuzes te kunnen nemen. Dat waren grotendeels feitelijke,. Informatieve vragen, die de ambtenaren in een factsheet zetten (over aantallen, ontwikkelingen en mogelijkheden). Voor de vragen waarop anderen (bijvoorbeeld projectontwikkelaars of de woningstichting) beter antwoord kunnen geven, kan de raad een passende vorm kiezen (rondetafel, informatiemarkt, werkbezoek). De echt politieke vragen zijn dan bestemd voor het debat in de gemeenteraad.