De organisatie en werking van lokale besturen in Vlaanderen is wettelijk bepaald. Het Decreet Lokaal Bestuur, het Provinciedecreet en het Bestuursdecreet bevatten regels voor de gemeenten, OCMW’s, districten en provincies rond onder meer de installatie van de bestuursorganen, de bevoegdheden van de bestuursorganen, de wijze van vergaderen en stemmen, burgerparticipatie en openbaarheid van bestuur.
Gemeentebestuur
Het bestuur van de Vlaamse gemeenten ligt in handen van de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen. De installatie, bevoegdheden en werking van die verschillende bestuursorganen worden bepaald door het Decreet over het lokaal bestuur. In Voeren en in de randgemeenten geldt soms een specifieke regeling.
OCMW-bestuur
Iedere Vlaamse gemeente heeft een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn, kortweg OCMW. Het zijn openbare instellingen met rechtspersoonlijkheid. De OCMW-besturen verzekeren de maatschappelijke dienstverlening en beschikken over een raad voor maatschappelijk welzijn en een vast bureau. In alle gemeenten, behalve de zes randgemeenten (Kraainem, Wezembeek-Oppem, Sint-Genesius-Rode, Linkebeek, Wemmel en Drogenbos) en de gemeente Voeren, is er ook een bijzonder comité voor de sociale dienst.
Districtsbestuur
In gemeenten met meer dan 100.000 inwoners kan de gemeenteraad districten oprichten om de afstand tussen burger en bestuur te verkleinen en de informatiedoorstroming te verbeteren. Elk district heeft een eigen districtsbestuur, districtshuis en een aantal eigen bevoegdheden zoals sport, cultuur, communicatie, jeugd- en seniorenwerking en de (her)aanleg van het openbaar domein. Voorlopig maakt enkel de stad Antwerpen(opent in nieuw venster) gebruik van die mogelijkheid.
Provinciebestuur
Het provinciebestuur bestaat uit de provincieraad, de deputatie en de gouverneur. Het provinciebestuur is verantwoordelijk voor taken die het lokale, gemeentelijke belang overstijgen, ondersteunende taken voor andere overheden en gebiedsgerichte samenwerking tussen besturen in de regio. De werking van een provincie is op dezelfde manier geregeld als een gemeente.
Digitaal en hybride vergaderen
Lokale besturen kunnen in bepaalde omstandigheden digitaal en/of hybride vergaderen. Ze moeten dan richtlijnen volgen die het goede verloop van de vergaderingen en de informatieveiligheid garanderen.
Deontologische code
De deontologische code is een algemene leidraad voor lokale mandatarissen om deontologisch correct te handelen als ze hun mandaat uitoefenen. Lokale besturen stellen zelf hun deontologische code op en bepalen de inhoud ervan. De deontologische commissie controleert de deontologische code.
Gelinkt publiceren en melden
Lokale besturen moeten bepaalde besluiten, lijsten van besluiten en stukken als gelinkte open data publiceren op hun webtoepassing. Een deel daarvan moeten ze ook melden aan de toezichthoudende overheid. De uitgebreide publicatie-en meldingsplicht verhoogt de transparantie voor de burger en maakt controle mogelijk.
Openbaarheid en klachten
Burgers hebben het recht om bestuursdocumenten bij de overheid in te kijken, er een kopie van te ontvangen en er uitleg over te krijgen. Ze kunnen ook een klacht neerleggen tegen een lokaal bestuur bij de toezichthoudende overheid.