Lokale en provinciale mandatarissen moeten aan steeds hogere eisen voldoen als het gaat om professionaliteit, beschikbaarheid en inzet ten behoeve van de bevolking. Dat maatschappelijk engagement vertaalt zich in de vorm van een aangepast statuut. Zowel op Vlaams als federaal niveau zijn er verschillende regels over het statuut van lokale en provinciale mandatarissen.
Geldelijk statuut
Lokale en provinciale mandatarissen ontvangen een financiële compensatie voor hun maatschappelijk engagement. Lokale mandatarissen hebben recht op een salaris, vakantiegeld, eindejaarstoelage en een uittredingsvergoeding. Raadsleden ontvangen een presentiegeld. Gedeputeerden krijgen een vergoeding, forfaitaire onkostenvergoeding en een uittredingsvergoeding. Er bestaat ook een onkostenvergoeding en een toelage voor fracties.
Sociaal statuut en pensioen
Uitvoerende mandatarissen die niet sociaal beschermd zijn, kunnen een beroep doen op het suppletief statuut. Daarnaast bouwen uitvoerende mandatarissen tijdens hun mandaat rechten op een mandatarispensioen op.
Fiscaal statuut
De inkomsten en kosten van een mandatarissen hebben een impact op hun fiscaal statuut. Mandatarissen zijn onderworpen aan de regels voor de inkomstenbelasting. Kosten die ze maken in uitvoering van hun mandaat, kunnen ze in mindering brengen van hun belastbaar inkomen.
Eretekens en onderscheidingen
Lokale en provinciale mandatarissen kunnen een eretitel of een ereteken ontvangen als beloning voor geleverde prestaties. Ze dragen ook een onderscheidingsteken als attribuut van hun ambt.
Tucht
De Vlaamse Regering kan mandatarissen schorsen of afzetten na wangedrag of grove nalatigheid. De Bestendige Deputatie kan OCMW-raadsleden schorsen of afzetten na wangedrag of grove nalatigheid.
Administratieve ondersteuning
Mandatarissen kunnen een beroep doen op niet-financiële ondersteuning om hun werk uit te voeren. Het bestuur kan een aansprakelijkheidsverzekering voor hen afsluiten en bijstand laten verlenen door een vertrouwenspersoon. De werkgever van de mandataris kan politiek verlof toekennen.