We gingen op gesprek bij Wouter Buelens, Claudio Vanhees en Tim Surma van het Expertisecentrum Onderwijs en Leren(opent in nieuw venster) van hogeschool Thomas More. Ze geven je enkele aanknopingspunten om de juiste mobiele toestellen voor je school aan te schaffen. Omdat enkele van hun overwegingen je naar een bepaald type toestel kunnen sturen, verduidelijken we ze met de resultaten uit onderzoek. Zo kun je voor elke overweging beslissen of ze belangrijk genoeg is om je keuze te bepalen.

Denk je eraan om je leerlingen notities te laten maken met het toestel? Stel jezelf dan 2 vragen. Maken je leerlingen met het toestel even efficiënt notities als met pen en papier? En kun je het best gewone laptops aankopen of pentoestellen?

Pen en papier lijken efficiënter

Relevant onderzoek naar notities maken op een laptop is vaak uitgevoerd in het hoger onderwijs. Een onderzoek uit 2014 van Mueller en Oppenheimer zegt dat pen en papier efficiënter zijn. Omdat studenten sneller kunnen tikken dan schrijven, tikken ze bijna woord voor woord wat ze horen. Zo hoeven ze wat de prof zegt niet of nauwelijks in hun hersenen te verwerken voor ze het intikken. En dat bevordert het leren niet.

Ook Fins onderzoek bij 10/11- en 16-jarigen toont aan dat leerlingen beter onthouden wanneer ze met pen en papier notities maken dan wanneer ze een laptop of tablet gebruiken. Ander onderzoek bij studenten hoger onderwijs is genuanceerder. De leerverschillen tussen noteren met een laptop en noteren met pen en papier zijn eerder beperkt of geven zelfs het voordeel aan laptops.

Zeker bij jongere leerlingen heeft schrijven een positieve invloed op hoe ze informatie verwerken en opslaan. Recent hersenonderzoek wijst uit dat schrijven met de hand hersengebieden activeert die geassocieerd worden met taal en cognitieve processen. Schrijven zorgt er zo voor een beter begrip en verankering van wat ze leren. Zodra leerlingen tikken op een klavier, valt die positieve invloed weg. Daarom kun je misschien beter een pentoestel aankopen als notities maken belangrijk voor je is.

Pentoestellen kunnen papier vervangen

Welk toestel is beter om te noteren? Er zijn aanwijzingen dat schrijven op een pentoestel schrijven met pen en papier kan vervangen. Uit (beperkt) onderzoek blijkt dat zowel noteren met pen en papier als met een pentoestel tot een beter verwerking leiden dan tikken op een klavier. Maar ook het gevoel van papier zou een positief effect hebben op het opslaan en verwerken van informatie. Dat gevoel valt weg op een glad tabletoppervlak. Paperlike screenprotectors die simuleren dat je op papier schrijft, kunnen dat oplossen.

Goede notities maken belangrijker

In afwachting van meer specifiek onderzoek lijkt het belangrijker te zijn dat je je leerlingen leert hoe ze goede notities moeten maken. Denk bijvoorbeeld aan samenvattingen maken met de Cornell-methode(opent in nieuw venster). Als je leerlingen dat kunnen, speelt het toestel minder een rol.

In dit digitale tijdperk kreeg schermlezen een vaste plek in de leefwereld van je leerlingen. Maar dat schermlezen gebeurt vooral buiten de school. De vraag groeit om de kloof tussen thuis en school te overbruggen en ook in de klas digitale teksten aan te bieden. Maar wat is volgens onderzoek naar schermlezen relevant om mee te nemen in je beslissing om een bepaald toestel te kiezen?

Informatieve teksten: papier beter

Overzichtsstudies wijzen erop dat je, zeker onder tijdsdruk, een informatieve tekst beter begrijpt als je hem op papier leest. De mythe van digital natives wordt daarin ontkracht. Jonge lezers die elke dag mobiele toestellen gebruiken, lezen digitale teksten niet beter dan oudere lezers. Een reden zou zijn dat digitaal lezen gekoppeld wordt aan sneller en oppervlakkiger scannen en skimmen – snellezen door woorden of stukken tekst over te slaan – van teksten.

Het zijn vooral leerlingen met een minder goed ontwikkeld leesbegrip die digitale teksten sneller en oppervlakkiger verwerken en die teksten dus minder goed begrijpen op een scherm dan op papier. Sterke lezers hebben daar minder last van. Algemeen geldt: een sterke lezer op papier is ook een sterke schermlezer. Voor een leesopdracht waarbij diepgaande verwerking noodzakelijk is, kies je dus wellicht beter voor papier, zeker voor minder sterke lezers.

Beter een e-reader of een tablet dan een laptop

Elk toestel heeft specifieke kenmerken die een invloed hebben op de leeservaring van je leerlingen. Onderzoek toont aan dat we informatieve teksten minder goed begrijpen wanneer we moeten scrollen. In vergelijking met leesapps op een tablet of e-reader waarin je pagina’s digitaal omslaat, kan een laptop er dus voor zorgen dat je een tekst minder goed begrijpt.

Tablets en e-readers kun je als lezer ook vastpakken zoals een echt boek. En dankzij e-inkt en leesapps geven ze een zintuiglijke ervaring die dichter aansluit bij lezen op papier. Ook dat zorgt dat je met zo’n tablet of e-reader beter begrijpt wat je leest.

Wanneer je leest op een klassiek computerscherm is het negatieve effect dubbel zo groot dan wanneer je leest een tekst leest op papier. Mobiele toestellen benaderen het lezen van papier sterker. Er is nog altijd sprake van beter leesbegrip op papier, maar dat voordeel is eerder beperkt in vergelijking met mobiele schermen. Bovendien speelt ook het type tekst een rol.

Oefening baart kunst

Je hanteert best een stapsgewijze aanpak op basis van een goed onderbouwde leesdidactiek. Daarbij leren kinderen eerst lezen op papier en bouwen ze een sterke leesvaardigheid op voor ze digitale teksten stap voor stap aanpakken.

Ook je aanbod aan digitale teksten bouw je beter geleidelijk op: eerst eenvoudige teksten en pas na genoeg oefening ook meervoudige teksten vol links zoals je die op het internet vindt. Die zijn veel moeilijker en uitdagender om te begrijpen. Daarbij moet je je leerlingen ook leren om relevante teksten te kiezen, die grondig te analyseren en de kennis uit de verschillende teksten achter de links samen te brengen tot ze de oorspronkelijke tekst helemaal begrijpen.

Vooral minder sterke lezers zijn vaker geneigd om weinig doelgericht de ene na de andere link te openen. Dat komt het leesbegrip niet ten goede (het zogenaamde ‘vlindereffect’). Wat wel kan helpen bij zulke teksten zijn graphic organizers, die je als lezer het overzicht helpen bewaren over de samenhang tussen de verschillende inhouden en het grote geheel.

Verhalende teksten: niet nadelig op een scherm

Verhalende teksten op een scherm zijn een ander verhaal. Er zijn daarbij geen nadelige effecten op het leesbegrip gevonden in vergelijking met papier. Dat komt waarschijnlijk doordat je verhalende teksten op je eigen tempo leest. Je zou verhalende teksten in de klas dus ook op digitale dragers kunnen aanbieden. E-readers bieden daarvoor veruit de aangenaamste leeservaring, gevolgd door tablets, smartphones en ten slotte laptops.

Positief voor leerlingen met beperkingen en leerstoornissen

Bijkomend voordeel van schermlezen: de mogelijkheden voor leerlingen met beperkingen of leerstoornissen zoals slechtziendheid en dyslexie. Op een mobiel toestel kun je:

• de schermresolutie aanpassen
• de achtergrond, kleuren en lettertypes wijzigen
• een voorleesfunctie inschakelen

De ADIBib van Eureka(opent in nieuw venster) stelt digitale voorleesversies van gedrukte schoolboeken gratis ter beschikking van leerlingen met ernstige lees- en/of schrijfbeperkingen.

Welk toestel is het meest geschikt om efficiënt te leren en les te geven? Uit een recente studie blijkt dat ICT een meerwaarde kan hebben als ICT het je leerlingen mogelijk maakt om efficiënte leerstrategieën te gebruiken, zoals herhalen, gespreid leren en zichzelf testen. En of het nu een laptop, een Chromebook of een tablet is: elk toestel heeft genoeg mogelijkheden om apps te gebruiken die focussen op die efficiënte leerstrategieën. Tools als Quizlet, Kahoot!, Quizizz of BookWidgets kun je met en zonder app gebruiken en zijn mobile friendly. Houd wel altijd rekening met de AVG-wetgeving als je een tool kiest.

En natuurlijk speelt ook de mate waarin je van leerlingen verwacht dat ze grote werkstukken of opdrachten uittikken een rol in je keuze om een toestel aan te schaffen of om een extern toetsenbord aan te bieden bij een tablet.