Gefluoreerde broeikasgassen of F-gassen is een verzamelnaam voor volgende soorten gassen: HFK’s (fluorkoolwaterstoffen), PFK’s (perfluorkoolwaterstoffen) en SF₆ (zwafelhexafluoride). Ze komen vrij in de atmosfeer als gevolg van lekken in de toepassingen waar ze worden gebruikt.

HFK’s zijn verantwoordelijk voor het grootste aandeel in de uitstoot van F-gassen. Ze werden en worden voornamelijk gebruikt in toepassingen waar vroeger ozonafbrekende stoffen werden gebruikt en waarvan het gebruik gaandeweg werd verboden. Ze worden onder meer gebruikt als koelmiddel in koeltoepassingen en airconditioning, als blaasmiddel bij de productie van kunststofmaterialen en in aërosolen. Met de afbouw en uiteindelijke stopzetting van het gebruik van ozonafbrekende stoffen, ingezet vanaf de jaren ’90, steeg gaandeweg het gebruik van deze HFK’s.

In België worden PFK’s gebruikt bij de productie van halfgeleiders en SF₆ onder meer in elektrische schakelinrichtingen.

F-gassen hebben een zeer hoog aardwarmingspotentieel (Global Warming Potential of afgekort GWP) en hebben dus een grote (negatieve) invloed op de opwarming van de aarde. Volgende tabel toont de GWP-waardes van de belangrijkste F-gassen in vergelijking met deze van de andere beter bekende broeikasgassen:

Met de inwerkingtreding van de nieuwe EU-verordening rond F-gassen op 11 maart 2024 worden HFO’s ook als gefluoreerde broeikasgassen beschouwd. HFO’s (hydrofluorolefines) worden vaak als alternatief voor de HFK’s naar voren geschoven en hebben inderdaad een zeer lage bijdrage aan het broeikaseffect. Wanneer deze echter ontsnappen naar de atmosfeer ten gevolge van lekkage uit apparatuur of bij onzorgvuldige afvoer wanneer de apparatuur wordt afgedankt, ontbinden enkele van deze HFO’s echter in zogenaamde “forever-chemicals” waarvan is aangetoond of vermoed wordt dat zij tot PFAS worden afgebroken. PFAS zijn chemische stoffen die resistent zijn tegen afbraak en mogelijk negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid en het milieu. In overeenstemming met het voorzorgsbeginsel moeten ondernemingen overwegen om, indien beschikbaar, alternatieven te gebruiken die minder schadelijk zijn voor de gezondheid, het milieu en het klimaat. Om deze reden wordt het gebruik van deze stoffen in apparatuur ook aan specifieke uitbatingsvoorwaarden onderworpen.

Omwille van hun zeer hoge GWP-waarde worden er op mondiaal, Europees en Vlaams niveau maatregelen en initiatieven uitgewerkt die de uitstoot van deze broeikasgassen naar de atmosfeer moeten beperken en vermijden. Het beleid is gericht op:

1. het verhogen van de lekdichtheid van de toepassingen waarin ze worden gebruikt
2. het gebruik van dergelijke gassen te verbieden of te ontmoedigen, en het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven te stimuleren.

Er geldt strikte regelgeving voor het gebruik van F-gassen. Meer informatie hierover is te vinden op de webpagina “Regelgeving inzake het gebruik van F-gassen”.

Op 20 februari 2024 werd de nieuwe EU-verordening rond F-gassen(opent in nieuw venster) gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie en trad deze in werking op 11 maart 2024. De verordening is rechtstreeks toepasselijk en moet bijgevolg niet worden omgezet in nationale wetgeving. Met deze nieuwe EU-verordening worden verstrengde regels rond het gebruik van F-gassen en het op de markt brengen van apparatuur die F-gassen bevatten ingevoerd. Meer informatie hierover is te vinden op de webpagina “20 februari 2024: Nieuwe F-gassenverordening gepubliceerd”.

Met de Green Deal Klimaatvriendelijke Koeling(opent in nieuw venster) engageren de retail-sector, koeltechnische installatie- en onderhoudsbedrijven, leveranciers en fabrikanten van apparatuur, de sectorfederaties en de Vlaamse overheid zich om het gebruik van F-gassen als koelmiddel af te bouwen in supermarkten en voedingswinkels door in te zetten op klimaatvriendelijke koeling. Dit engagement speelt een belangrijke rol in het realiseren van de Vlaamse klimaatdoelstellingen.

Aan de hand van enkele eenvoudige vragen over uw koelinstallatie, airconditioningsysteem of warmtepomp geeft de zelftest koelinstallaties u advies over de onderhoudsverplichtingen voor het uitbaten van zo een koeltoepassing. U komt te weten of u een initiatief moet nemen om in orde te zijn met de regelgeving, en of er zaken zijn waarover u best raad vraagt aan de koeltechnische firma die instaat voor het onderhoud.

Enkel een erkende koeltechnicus mag werkzaamheden uitvoeren aan stationaire koelinstallaties (bijv. industriële koeling, diepvriezers, aircosystemen of warmtepompen) met gefluoreerde broeikasgassen of ozonlaagafbrekende stoffen of koeleenheden van koelwagens en koelaanhangwagens (+ 3,5 ton) die F-gassen bevatten, en er een risico bestaat op emissies van deze schadelijke koelmiddelen. Het gaat om de installatie, het onderhoud, de reparatie, de buitendienststelling, de controles op lekkages en de terugwinning van deze koelmiddelen.

Ook de bedrijven die in het Vlaamse Gewest bepaalde werkzaamheden uitvoeren aan stationaire koelinstallaties (bijv. industriële koeling, diepvriezers, aircosystemen of warmtepompen) met gefluoreerde broeikasgassen of ozonlaagafbrekende stoffen waarbij er een risico bestaat op emissies van deze schadelijke koelmiddelen, hebben daarvoor een Vlaamse erkenning nodig. Het gaat om de installatie, het onderhoud, de reparatie en de buitendienststelling van koelinstallaties die deze koelmiddelen bevatten.

Voor meer info de webpagina ‘Erkenning als koeltechnicus’ en de webpagina ‘Informatie voor een koeltechnisch bedrijf’.

De Vlaamse overheid is zelf een gebruiker van koel- en aircotoepassingen die bij lekkage F-gassen uitstoten. Aangezien de Vlaamse overheid inspanningen vraagt van alle actoren die F-gassen uitstoten, moet zij zelf ook zelf actie ondernemen.

Voor de aankopers in de Vlaamse overheid werd daarom in het kader van het Vlaams actieplan reductie uitstoot van F-gassen 2015-2020(PDF bestand opent in nieuw venster) een fiche met duurzaamheidscriteria en aanbevelingen opgesteld die hen moet helpen om in de toekomst bij de aankoop en het onderhoud van koelinstallaties zoveel mogelijk te kiezen voor milieuvriendelijke koelmiddelen en duurzaam onderhoud van de koeltoepassingen.

Door haar aankoopgedrag te sturen naar een goed uitgebouwd circuit van leveranciers/ installateurs van milieuvriendelijke koelmiddelen kan de Vlaamse overheid andere actoren op een positieve manier beïnvloeden. Ze kan zo marktinnovatie bevorderen. Deze doelstelling sluit ook aan bij de ambitie van de Vlaamse regering om 100% duurzame overheidsopdrachten te plaatsen tegen 2020. Met duurzame overheidsopdrachten kan de Vlaamse overheid ervoor zorgen dat ze ambitieuzer is of sneller actie onderneemt dan de betreffende wetgeving voorschrijft (i.c. de Europese Verordening 517/2014 van 16 april 2014 betreffende gefluoreerde broeikasgassen). De samenwerking met andere overheidsniveaus vergroot bovendien de aankoopkracht van de overheid en versterkt zo de bedoelde marktshift.

Zoals voor andere producten werd daarom ook voor ‘aankoop/onderhoud koelinstallaties’ een productfiche opgesteld met duurzaamheidscriteria en aanbevelingen die aankopers/beheerders van koelinstallaties kunnen gebruiken bij de opmaak van bestekken.

De criteria bevatten bepalingen inzake koelkasten/diepvrieskisten, stationaire koelapparatuur, airco’s en onderhoud van koelinstallaties. Bij het opstellen en formuleren van aanbevelingen wordt rekening gehouden worden met de energie-efficiëntie van toepassingen met klimaatvriendelijke koelmiddelen.

Download de fiche ‘F-gassen’ hier.

In de Belgische inventaris F-gasemissies vindt u:

• de inschatting van de Belgische F-gasuitstoot sinds 1995;
• de verdeling van die uitstoot over de 3 gewesten;
• een beschrijving van hoe de inschatting werd gemaakt (methodologie).

U kunt de meest recente inventaris ‘uitstoot F-gassen’ bekijken(opent in nieuw venster) op de site van de Nationale Klimaatcommissie.

De langdurige verdunning of de aantasting van de stratosferische ozonlaag die nu wordt vastgesteld is het gevolg van de emissies van bepaalde chloor- en broomhoudende verbindingen die door de mens zijn gefabriceerd en in de atmosfeer terecht komen ten gevolge van menselijke activiteiten. Chloorfluorkoolstoffen (CFK’s), halonen of broomfluorkoolstoffen (BFK’s), tetrachloorkoolstof, 1,1,1-trichloorethaan, methylbromide, chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s) en broomfluorkoolwaterstoffen (HBFK’s) zijn de bekendste ozonlaag afbrekende stoffen. Het zijn stoffen die worden of werden gebruikt als koelmiddel in koelinstallaties en luchtbehandelingsinstallaties, in kunstofmaterialen (zoals isolatiemateriaal), in spuitbussen, als oplosmiddel, als aërosol in spuitbussen, als blusmiddel in brandblusapparaten, als ontsmettingsmiddel in bijvoorbeeld de landbouw). Meer informatie vindt u op de webpagina ‘Verdunning van de ozonlaag’.

Het actieplan geeft uitvoering aan het Vlaams Mitigatieplan 2013-2020 waar specifieke bijkomende acties voor F-gassen werden gevraagd.

Het Vlaams actieplan reductie uitstoot van F-gassen 2015-2020(PDF bestand opent in nieuw venster):

• zet in op verhoogde sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en de naleving van de regelgeving;
• bevat initiatieven die de controle op de verkoop en het gebruik van F-gassen aanmoedigen;
• besteedt aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven;
• beoogt bijkomende reductiemaatregelen in de chemische sector.

Het actieplan moet ervoor zorgen dat de F-gasuitstoot in het Vlaamse Gewest in 2020 nog slechts 1,8 Mton CO₂-eq bedraagt. Waar mogelijk moet het ervoor zorgen dat er tegen dan zelfs bijkomende reducties worden gerealiseerd. Ook moet het de nodige stimulans, sturing en kader creëren zodat het Vlaamse Gewest haar F-gasemissies nog sterker kan reduceren (tot +/- 1 Mton CO₂-eq in 2030).