Organisatie van een gemeentebestuur

De gemeenteraad bestaat uit rechtstreeks verkozen leden. Het aantal gemeenteraadsleden is afhankelijk van het inwonersaantal van de gemeente.

In de eerste plaats is de gemeenteraad bevoegd om alles te regelen wat van gemeentelijk belang is. Daarnaast moet de gemeenteraad beraadslagen over elk onderwerp van algemeen belang dat door de hogere overheid wordt opgedragen (bv. toezicht over de kerkfabrieken, erkenning van buurtwegen).

Het schepencollege staat in voor het dagelijks bestuur van de gemeente. In die zin is het in belangrijke mate het beleidsbepalend orgaan van de gemeente. Het bezit talrijke eigen bevoegdheden, waardoor het op zelfstandige wijze kan deelnemen aan het bestuur. Zo houdt het schepencollege zich onder meer bezig met de voorbereiding en de uitvoering van de beslissingen van de gemeenteraad. Het is daarnaast een uitvoerend orgaan waarbij het zowel opdrachten van gemeentelijk als van algemeen belang behartigt (bv. houden van de kiezerslijsten, onderhoud van buurtwegen en waterlopen).

De burgemeester is niet alleen het hoofd van de gemeente, maar ook de vertegenwoordiger van de regering. In die laatste hoedanigheid is de burgemeester belast met de uitvoering van de wetten, decreten, de verordeningen en besluiten.

De burgemeester is de verantwoordelijke overheid inzake de administratieve politie. Zo kan de burgemeester bij ramp of ernstige bedreiging van de openbare orde en wanneer de middelen van de lokale politie ontoereikend zijn, de federale politie of het leger vorderen.

De burgemeester ondertekent de briefwisseling van de gemeente, de reglementen en verordeningen van de raad en van het college. De burgemeester kan met raadgevende stem de vergaderingen van de OCMW-raad bijwonen, hij/zij maakt van ambtswege deel uit van de raad van de kerkfabriek en is de ambtenaar van burgerlijke stand.

In gemeenten met meer dan 100.000 inwoners kan de gemeenteraad districten oprichten om de afstand tussen burger en bestuur te verkleinen en de informatiedoorstroming te verbeteren. Elk district heeft een eigen districtsbestuur, districtshuis en een aantal eigen bevoegdheden zoals sport, cultuur, communicatie, jeugd- en seniorenwerking en de (her)aanleg van het openbaar domein. Voorlopig maakt enkel de stad Antwerpen gebruik van die mogelijkheid.​​​​​​

Lokale besturen worden geleid door politieke mandatarissen. Het zijn in beginsel gewone burgers die voor een bepaalde duur worden verkozen voor een bepaald bestuur, maar meestal daarnaast nog een apart beroep kunnen uitoefenen.

Voor de uitoefening van hun bestuursactiviteiten krijgen lokale mandatarissen een wettelijke vergoeding. Afhankelijk van hun functie en hun activiteiten hebben ze recht op een vaste wedde, presentiegeld, terugbetaling van kosten, sociale bescherming en een pensioen.

Het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) heeft een databank met gegevens van alle mandatarissen van lokale besturen in Vlaanderen. De databank bevat gegevens van alle verkozenen die zetelen in een gemeenteraad, provincieraad, OCMW-raad of districtsraad.

De Vlaamse Regering stimuleert andere gemeenten om over te gaan tot vrijwillige fusie. Bij de afweging en het daaropvolgende fusietraject kunnen fuserende gemeenten ondersteuning krijgen van het Agentschap Binnenlands Bestuur.

Op 1 januari 2025 zijn 28 Vlaamse gemeenten gefuseerd. Sinds de vorige fusie van 2019 waren er 300 gemeenten in Vlaanderen, nu zijn er nog 285. De 13 nieuwe fusiegemeenten zijn:

• Antwerpen (Borsbeek is nu het tiende district van stad Antwerpen)
• Beveren-Kruibeke-Zwijndrecht
• Bilzen-Hoeselt
• Tongeren-Borgloon
• Nazareth-De Pinte
• Pajottegem (fusie van de gemeenten Galmaarden, Gooik en Herne)
• Tessenderlo-Ham
• Hasselt (fusie met gemeente Kortessem)
• Lochristi (fusie met gemeente Wachtebeke)
• Lokeren (fusie met gemeente Moerbeke)
• Merelbeke-Melle
• Tielt (fusie met gemeente Meulebeke)
• Wingene (fusie met gemeente Ruiselede)

Meer info over de 13 fusiegemeenten vindt u op de website van ABB.