1. Inleiding

Digitalisering is vandaag geen nieuw begrip meer. De digitale transformatie schrijdt voort aan een razend tempo en dit brengt een dataficatie van de samenleving met zich mee. Dataficatie refereert naar het kwantificeren of uitdrukken in cijfers van activiteiten, objecten of processen én het zoeken naar betekenis in de data (bijvoorbeeld redenen voor mobiliteitsstromen). Met behulp van kwaliteitsvolle data kunnen overheden alsook ondernemingen, onderzoeksinstellingen, en burgers waarde realiseren door nieuwe diensten uit te denken, inzicht te krijgen in maatschappelijke uitdagingen en onderbouwde beslissingen te nemen. Door data open te stellen en te delen kunnen we als samenleving op een gepaste manier meebouwen aan deze transformatie naar een open data revolutie.

Dit handboek is opgesteld met een breed doelpubliek in het achterhoofd, maar richt zich vooral tot lokale overheden die aan de slag willen gaan met open data. Het maturiteitsniveau van de organisatie speelt hierbij geen rol. Je kan met dit handboek aan de slag, als je helemaal nog geen of beperkte ervaring hebt met open data en je graag de beginselen wil begrijpen. Daarnaast kunnen ook steden en gemeenten die al meer ervaring hebben met open data steeds nog bijleren of inspiratie verwerven met betrekking tot open data toepassingen in dit handboek. In het handboek worden er namelijk een aantal kapstokken aangereikt voor lokale besturen om op een impactvolle en duurzame manier aan open data te beginnen. Daarnaast gaan we ook in op een aantal uitdagende kwesties rond open data, die vandaag soms nog openliggen. Dit handboek bevat dus niet enkel antwoorden, maar wil ook het debat over een aantal vragen aanzwengelen om zo samen tot oplossingen te komen.

In het volgende hoofdstuk komt een brede introductie aan bod over het concept ‘open data’, de achterliggende visie en hoe dit vertaald wordt in het Open Data Charter. Het Open Data Charter is een engagementsverklaring over een aantal principes, die al geratificeerd werd in een aantal lokale besturen, waaronder de dertien centrumsteden en de Vlaamse Overheid. Ook lichten we het juridische kader toe en staan we stil bij voorbeeldclausules voor aanbestedingen door lokale besturen waarbij open data gewenst is. Vervolgens behandelt hoofdstuk 3 waarom (lokale) overheden dienen te investeren in open data. Hierbij lichten we de toegevoegde waarden toe die open data kan creëren voor verschillende stakeholders (zoals overheden, kennisinstellingen, ondernemingen, en burgers). In hoofdstuk 4 gaan we dieper in op de verschillende elementen (of categorieën) waarmee (lokale) overheden rekening dienen te houden als ze willen starten met open data. Om het gebruik van open data een duwtje in de rug te geven reiken we een stappenplan aan gerelateerde aan de verschillende categorieën. Bovendien wordt dit hoofdstuk aangevuld met de hands-on online leeromgeving van Smart Flanders (zie hoofdstuk 1.5). Om een volledig verhaal te brengen en steeds een kritische visie te behouden, behandelt hoofdstuk 5 een aantal uitdagingen waar lokale overheden voor staan. Vervolgens gaat hoofdstuk 6 nog een stapje verder dan open data en bespreekt de optie voor linked open data. Tot slot, worden bijkomende bronnen en interessante wetgeving ontsloten.

De geformuleerde teksten en specifiek de voorbeeldclausules waarnaar verwezen wordt in dit handboek zijn suggesties die uiteraard geval per geval bekeken en desgevallend aangepast dienen te worden.

Dit handboek is opgesteld door imec in het kader van het Smart Flanders-programma van het Agentschap Binnenlands Bestuur, in nauwe samenwerking met de afdeling Aankoopcentrale en Overheidsopdrachten van het Facilitair Bedrijf en de dienst Informatiebeleid van Digitaal Vlaanderen. Bij de ontwikkeling van dit handboek werd er gestreefd naar uiterste zorgvuldigheid. Desondanks kunnen hieraan geen rechten worden ontleend. De opstellers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden of tekortkomingen in dit handboek.