Over PFAS: kenmerken, verspreiding, risico’s en maatregelen
Wat zijn PFAS? Waarom zijn ze een probleem? En welke maatregelen zijn nodig?
PFAS: verzamelnaam
PFAS is de verzamelnaam voor meer dan 6000 chemische stoffen waarin onder andere een combinatie van fluorverbindingen en alkylgroepen voorkomt. Ze komen niet van nature voor in het milieu. Het gebruik van enkele van deze stoffen is sinds 2006 aan banden gelegd door de EU.
PFAS zijn bestand tegen hoge temperaturen en zijn water-, vuil-, en vetafstotend. Daarom worden ze veel gebruikt in industriële toepassingen en consumentenproducten. Denk aan de antiaanbaklaag in pannen, cosmetica, textiel, brandblusschuim, schoonmaakmiddelen of smeermiddelen.
Verspreiding van PFAS in het milieu
De verspreiding van PFAS naar het milieu verloopt vooral door:
- Industriële productie: bedrijven waar PFAS werden of worden geproduceerd. In Vlaanderen zijn er 2 zulke sites: 3M in Zwijndrecht en Chemours in Mechelen.
- Toepassing in de industrie: PFAS worden gebruikt om materialen vet- en waterafstotend te maken. Galvaniseerbedrijven, papierverwerking en textielveredeling zijn de sectoren met het grootste risico op verspreiding van PFAS.
- Brandweeroefeningen en bestrijding van grote branden: PFOS en PFOA werden tot 2010 gebruikt in blusschuim voor het blussen van vooral chemische en oliebranden. Op oefenterreinen van de brandweer (in gemeenten, industrie, vliegvelden, ...) en sites waar een grote brand werd geblust met fluorhoudend blusschuim is er een groot risico op verontreiniging van bodem en grondwater.
- Afvalverwerking: stortplaatsen, waterzuiverings- en afvalverbrandingsinstallaties verwerken PFAS-houdende materialen. Het risico op verspreiding van PFAS wordt beperkt door de emissiebeperkende maatregelen (inkapseling, filtratie, rookgasreiniging), maar verder onderzoek daarnaar is nodig.
Opname van PFAS door de mens
De mens neemt PFAS vooral op via:
- voedsel
- vooral via vis en schaaldieren, orgaanvlees en afgeleiden, eieren, melkproducten, maar ook via fruit aardappelen en groenten
- vooral eigen geteelde voedselproducten kunnen een belangrijke bron van blootstelling zijn.
- het drinken van (verontreinigd) water
- stofingestie, bijvoorbeeld bij kinderen die in de aarde spelen en dan met hun vuile handen in de mond zitten.
Opname via de huid is minder relevant. Het belang van de lucht voor PFAS-opname moet verder worden onderzocht. In de PFAS-checklist(PDF bestand opent in nieuw venster) vindt u adviezen om de blootstelling te beperken.
Gezondheidsrisico’s van PFAS
De effecten variëren naargelang de onderzochte soort PFAS, maar zijn vooral:
- beperking of ontregeling van de immuniteit
- verstoring van de hormoonbalans
- verstoring van de leverfunctie.
PFAS stapelen zich op in het menselijke lichaam en breken enorm traag af. Die factoren bepalen mee de toxiciteit van PFAS.
Maatregelen
Op basis van wetenschappelijk onderzoek formuleerde het Agentschap Zorg en Gezondheid een aantal no regret-maatregelen. Die worden genomen op basis van gegevens zoals die tot nu bekend zijn, en in het besef dat heel wat kennis nog niet of onvolledig aanwezig is.
Ze geven aanbevelingen aan de bevolking van de risicozones: over hoe blootstelling te beperken en opstapeling van PFAS te vermijden. De maatregelen houden rekening met de ernst van de verontreiniging en het lokale risico op blootstelling.
Momenteel gelden er maatregelen voor 3 soorten zones:
- productiesites met een grote impact in de ruime omgeving, zoals 3M in Zwijndrecht
- industrie waar PFAS-houdend afvalwater geloosd wordt of werd
- terreinen die werden gebruikt door de brandweer.
In oktober 2021 is er een evaluatie gepland van de bestaande no regret-maatregelen: waar dat nodig is worden ze aangepast of verfijnd.
No regret-maatregelen rond voeding
De aanbeveling geldt om zelf geteelde groenten met mate te consumeren en een goede mix aan te houden met fruit en groenten die werden aangekocht. In een straal van 5 km rond 3M in Zwijndrecht wordt afgeraden om eieren van eigen kippen te eten. Daarnaast kunnen er per gemeente nog no regret-maatregelen zijn.
Voorzorgsmaatregelen of veiligheidsmaatregelen
Naast de no regret-maatregelen is het voor erkende bodemsaneringsdeskundigen mogelijk om voorzorgsmaatregelen of veiligheidsmaatregelen te treffen. Dat moeten ze doen als uit het bodemonderzoek blijkt dat zich een groot of acuut risico voordoet. In de huidige PFAS-dossiers is van die mogelijkheid nog niet gebruikgemaakt.
Bescherming van werknemers
Voor de bescherming van werknemers in zones met PFAS-verontreiniging is de werkgever verplicht om op basis van een risicoanalyse eventuele preventiemaatregelen te nemen. Daarbij moet in de eerste plaats advies ingewonnen worden van de bevoegde preventiediensten. Ook de preventieadviseur en de bedrijfsarts moeten daarbij betrokken worden.
