Europees beleid

Het Leipzig Charter uit 2007 wordt vaak gezien als een eerste stap in de richting van een Europese stedelijke agenda. Het schoof twee belangrijke principes naar voor om de duurzame ontwikkeling van steden te bevorderen: 1) meer gebruik te maken van geïntegreerde beleidsbenaderingen rond stedelijke ontwikkeling, en 2) bijzondere aandacht te besteden aan buurten in moeilijkheden (achterstandswijken) in de context van de stad als geheel. Het Leipzig Charter kenmerkte zich door, ten eerste, een gebiedsgebaseerde aanpak, of ruimtelijk perspectief, om stedelijke uitdagingen ruimtelijk te vatten, en, ten tweede, door de Multi-level governance-benadering (multidisciplinaire samenwerkingen en partnerschappen tussen een breed scala van actoren uit verschillende domeinen en regelgevende niveaus op Europees, nationaal, regionaal en lokaal vlak); en, ten derde, een bottom-up benadering en empowerment.

In 2016 wordt onder impuls van het Nederlandse EU-voorzitterschap een nieuwe mijlpaal bereikt in de vorm van het Pact van Amsterdam. Dit Pact bevat het operationele kader van de EU Urban Agenda en zijn doelstellingen.

De kern van die Urban Agenda voor de EU is de ontwikkeling van twaalf partnerschappen, die zich richten op twaalf geselecteerde stedelijke uitdagingen:

1. Inclusie van migranten en vluchtelingen;
2. Luchtkwaliteit;
3. Armoede in steden;
4. Huisvesting;
5. Circulaire economie;
6. Banen en vaardigheden in de lokale economie;
7. Aanpassing aan klimaatverandering;
8. Energietransitie;
9. Duurzaam gebruik van land en op natuur gebaseerde oplossingen;
10. Stedelijke mobiliteit;
11. Digitale transitie;
12. Innovatieve en verantwoorde publieke aanbestedingen.

Aan deze twaalf partnerschappen werden nog twee partnerschappen toegevoegd, een rond Cultureel Erfgoed en een en rond Veiligheid in Publieke Plaatsen. Tal van Vlaamse en Belgische steden of instanties zijn vertegenwoordigd in deze partnerschappen.

In deze partnerschappen gaan lidstaten, steden, Europese instellingen en andere stakeholders concreet aan de slag met als doel: betere regelgeving, betere toegang en benutting van Europese fondsen en betere kennisdeling en samenwerking tussen steden. Zij verkennen hoe EU-beleid meer in lijn kan worden gebracht met de stedelijke praktijk. De partnerschappen ontwikkelen actieplannen waarbij, geheel in lijn met het streven van de Commissie naar betere regelgeving, de nadruk wordt gelegd op een meer doeltreffende en coherente uitvoering van bestaand EU-beleid in steden. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het vergemakkelijken van de toegang tot EU-financiering, de bevordering van het combineren van EU-fondsen, het verbeteren van de beschikbare kennis over stedelijke aangelegenheden en de uitwisseling van goede praktijken.

In de aanloop naar het nieuwe Duitse EU-voorzitterschap (in 2020) werd de tijd rijp geacht voor een update van het Leipzig Charter. Tegelijk werd een evaluatie gedaan van de eerste partnerschappen en de Urban Agenda.

EU Urban Agenda(opent in nieuw venster)

In november 2020 werd het New Leipzig Charter (NLC) ondertekend. Drijvende krachten achter het Leipzig Charter zijn het Bundesministerium des Innern, für Bau und Heimat (afdeling stadsontwikkeling binnen Duits Ministerie Binnenlandse Zaken) in samenwerking met het kennisnetwerk EUKN (European Urban Knowledge Network). Het NLC kwam tot stand op basis van een intensief consultatieproces met de lidstaten aanwezig, in de vorm van de vertegenwoordigers van de UDG (Urban Development Group) en DGUM (Director-Generals Urban Matter)s, de organen die instaan voor de opvolging van de Urban Agenda. Ook actief betrokken in het consultatieproces waren de Europese Commissie, Europees Parlement, Europese Vereniging van Ruimtelijke Planners, ESPON, Eurocities, EUKN, Urbact, CEMR (Council of European Municipalities and Regions), COR (Comité van de Regio’s), EIB (European Investment Bank), Eurometrex ( netwerk van Europese metropolitane regio’s en gebieden), VN-Habitat, vertegenwoordigers van steden in de Urban Agenda-partnerschappen,…

Het NLC zet de grote strategische lijnen uit van hoe een Europees stedelijk beleid eruit zou moeten zien en moet aldus beschouwd worden als een strategisch/politiek document, een basis voor (de verantwoording van) een Europees en nationaal stedelijk beleid. In het NLC wordt de nood aan een duurzame stedelijke ontwikkeling (zoals werd gesteld in het oorspronkelijke Charter) herbevestigd, alsook de belangrijke rol voor steden, met daarnaast ook oog voor nieuwe uitdagingen (of toch uitdagingen die zich vandaag scherper stellen), zoals digitalisering, de klimaatuitdagingen, de inclusieve stad, de nood aan een veerkrachtige stad en samenleving. Met de ondertekening van het Pact van Amsterdam en de totstandkoming van de Urban Agenda heeft het stedelijk beleid enigszins aan belang en zichtbaarheid gewonnen. De Urban Agenda, en de invulling ervan in bv het Ljubljana Agreement, wordt dan ook gekoppeld aan het Leipzig Charter.

New Leipzig Charter(opent in nieuw venster)

Onder het Sloveens EU-voorzitterschap werd gewerkt aan een verdere operationalisering van het New Leipzig Charter. Dit leidde tot de ondertekening van het Ljubljana Agreement in 2021. Dit Ljubljana Agreement bouwt dus voort op het Leipzig Charter en is er eigenlijk een vervolgstap van. Concreet een licht aangepaste werkwijze partnerschappen in het kader van de Urban Agenda. Enerzijds wil men wat bestaat continueren: behoud van de drie pijlers van het pact van Amsterdam (betere regelgeving, betere afstemming van middelen, betere kennisdeling) , het verder werken met partnerschappen, het verder bouwen op de bestaande partnerschappen,… Anderzijds is het een Urban Agenda 2.0 en streeft men naar een grotere impact van de Urban Agenda: meer nadruk op het element regelgeving, het opzetten van nieuwe thema’s en partnerschappen, de mogelijkheid om andere vormen van samenwerking op te zetten….

In het Ljubljana Agreement worden een aantal nieuwe prioritaire thema’s naar voor geschoven, aanvullend op de bestaande thema’s van het Pact van Amsterdam, waarrond de 14 partnerschappen zijn afgesloten (die deels nog lopen). De nieuwe thema’s omvatten onder meer Cities of Equality, Food, Greening Cities en Sustainable Tourism. Van deze vier zullen Greening Cities en Sustainable Tourism in 2022 eerst aangepakt worden….

Ljubljana Agreement(opent in nieuw venster)

Elk half jaar (van januari t/m juni en van juli t/m december) wordt de Europese Unie afwisselend voorgezeten door een lidstaat. Het land dat voorzitter is, leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie. Elk voorzitterschap werkt ook nauw samen met twee andere landen die daarvoor of daarna voorzitter zijn. Deze groep, de trojka genoemd, stemt onderling de prioriteiten af.

Komende EU-voorzitterschappen:

België zal dus in de eerste helft van 2024 het EU-voorzitterschap waarnemen. De voorbereidingen en inhoudelijke invulling hiervan zijn intussen gestart.