Over heel Vlaanderen zijn er 20 Energiehuizen(opent in nieuw venster). De opdrachten van de Energiehuizen zijn geregeld in het Energiebesluit van 19 november 2010. Energiehuizen staan in voor het verstrekken en beheren van leningen aan inwoners (energielening, energielening+ en Mijn Verbouwlening). Sinds 2019 kende de Vlaamse minister van Energie aan de Energiehuizen een bijkomende opdracht toe met het uitvoeren van een basistakenpakket in elke gemeente van hun werkingsgebied en dat moet voor de inwoners kosteloos zijn. In 2023 werd het basistakenpakket nog uitgebreid. Zowel voor het verstrekken van leningen als voor de uitvoering van het basistakenpakket kent het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) een vergoeding toe aan de Energiehuizen.

Cfr artikel 7.9.2/1 van het Energiebesluit(opent in nieuw venster) voorzien de Energiehuizen, naast het verstrekken en beheren van leningen, in elke stad of gemeente binnen hun werkingsgebied in de volgende dienstverlening en activiteiten:

1° inwoners informeren, adviseren en begeleiden door een laagdrempelig energieloket aan te bieden waar inwoners terecht kunnen met hun energievragen en vragen over woningkwaliteit;

2° gestructureerde basisinformatie aanbieden over minstens:
a) relevante gemeentelijke, provinciale, gewestelijke en federale energiebeleidsmaatregelen;
b) energiepremies en -leningen, inclusief leningen bij de financiële sector;
c) energetische renovatie;
d) woningkwaliteit;
e) de verbouwlening;

3° particulieren begeleiden en ondersteunen bij minstens:
a) de aanvragen van de energiepremies en -leningen, inclusief leningen bij de financiële sector;
b) het uitvoeren van de leveranciersvergelijking en, in voorkomend geval, de wijziging van energieleverancier;
c) het aanvragen en vergelijken van offertes voor energetische renovatiewerken en renovatiewerken in het kader van de woningkwaliteit;
d) de uitvoering van energetische renovatiewerken en renovatiewerken in het kader van de woningkwaliteit, en het bieden van ontzorging daarbij, inclusief dienstverlening voortvloeiende uit door het energiehuis uitgevoerde energiescans die gericht is op begeleiding bij de uitvoering van energiebesparende investeringen;
e) de interpretatie van thermografische informatie, de zonnekaart, de resultaten na een energiescan en het energieprestatiecertificaat;

4° uitvoerende lokale diensten coördineren, onder meer van de door de respectievelijke gemeente aangeduide uitvoerders van de energiescans, en, in voorkomend geval, correct doorverwijzen.

5° voor een specifieke doelgroep een begeleidings- en ondersteuningstraject opstarten met het oog op energetische renovatiewerken en renovatiewerken in het kader van de woningkwaliteit;

6° voor een specifieke doelgroep een renovatiebegeleiding opstarten bij de uitvoering van energetische investeringen en investeringen in het kader van de woningkwaliteit in residentiële gebouwen;

7° een specifieke doelgroep begeleiden om het onderhoud en de verduurzaming van de verwarmingsinstallatie te realiseren;

8° een specifieke doelgroep begeleiden bij het plaatsen van fotovoltaïsche installaties;

9° verenigingen van mede-eigenaars adviseren en begeleiden bij het proces dat leidt tot een renovatiebeslissing.

Energiehuizen die dat willen, kunnen nog aanvullende diensten aanbieden tegen betaling,
zoals bijvoorbeeld ondersteuning bij groepsaankopen.

De Vlaamse minister van Energie kan op basis van een projectoproep ook een subsidie aan Energiehuizen verlenen als ze het initiatief nemen tot of meewerken aan vernieuwende of experimentele projecten, of inspelen op nieuwe regelgeving die aansluit bij de doelstellingen van het Vlaamse energiebeleid.

Het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) heeft in 2019 met elk van de Energiehuizen een addendum bij de bestaande samenwerkingsovereenkomst onderhandeld. In dat addendum werden de streefwaarden en mijlpalen overeengekomen voor de ontwikkelde acties en initiatieven die verbonden zijn aan de basistaken. Die addenda werden in 2019 ondertekend en hadden een looptijd van 3 jaar (2019-2021). Daarna werden nieuwe addenda onderhandeld (2022-2025). Jaarlijks evalueren de Energiehuizen de evolutie van hun streefwaarden en mijlpalen en bezorgen zij een functioneel verslag ter verantwoording aan het VEKA, dat zo de voortgang monitort.
Het VEKA betaalt aan de Energiehuizen een jaarlijkse vergoeding uit voor de personeels- en werkingsmiddelen. Die bestaat uit een variabele vergoeding voor het verstrekken en beheren van energieleningen in functie van het aantal leningen. Voor het basistakenpakket wordt een forfaitaire vergoeding toegekend, die berekend wordt op basis van het aantal private huishoudens en het aantal gemeenten binnen het werkingsgebied van het Energiehuis en op basis van het aantal opgestarte begeleidingen.

In 2022 en in 2023 besliste de Vlaamse Regering om de financiering van de Energiehuizen o.a. voor de uitvoering van het basistakenpakket in de periode 2022-2024 te verhogen. De voorwaarde om aanspraak te kunnen maken op een verhoogde financiering is dat de Energiehuizen stappen zetten richting integratie van gemeentelijke woon- en energieloketten, de vooropgestelde inspanningen moeten blijken uit de actualisatie (bij-akte) van hun meerjarenplanning voor 2023-2025.

Onder de 20 Energiehuizen is er een grote diversiteit, zowel inzake de omvang van het werkingsgebied, de aard van de rechtspersoonlijkheid, de organisatiestructuur, de samenwerkingsverbanden met partners, de werking, enz. Om die diversiteit van de Energiehuizen te respecteren, is in het Energiebesluit voorzien dat de Energiehuizen een beroep kunnen doen op of samenwerken met partners om de taken van hun basistakenpakket uit te voeren.

Veel Vlaamse gemeenten hadden in 2019 reeds een actieve woonloketwerking. Die woonloketten informeerden, sensibiliseerden en begeleidden inwoners niet alleen over wonen, maar ook over energie; zij boden zowel woon- als energie-gerelateerde diensten aan. Dat was zeker het geval voor de gemeenten die deelnemen aan de gesubsidieerde IGS-projecten lokaal woonbeleid. Dat is niet verwonderlijk aangezien die projecten tot eind 2019 een subsidiebedrag konden ontvangen voor:

• basisinformatie over de energiepremies en de Vlaamse energielening aan de inwoners aanbieden
• basisinformatie over rationeel energiegebruik en duurzaamheid aanbieden
• specifieke acties rond energetische aspecten van wonen zoals groepsaankopen voor energie, energiescans, sociaal dakisolatieprojecten, demonstratiewoningen organiseren of faciliteren
• technisch woonadvies op maat aanbieden (dat kon voor een deel ook betrekking hebben op energie)

Daarom streefden de Energiehuizen voor het aanbieden van het basistakenpakket in de gemeenten naar een maximale synergie met de bestaande woonloketten en IGS-projecten. Om te stimuleren dat er goede afspraken gemaakt zouden worden tussen de gemeenten en hun Energiehuis werd in de subsidieregeling voor IGS-projecten voor de periode 2020-2025 bepaald dat elke IGS-gemeente een partnerschap moet aangaan met het Energiehuis dat actief is in de gemeente. Daarvoor zijn zij voorjaar 2019 samen rond de tafel gaan zitten om afspraken te maken over een duidelijke afbakening of verdeling van taken. Op die manier kunnen overlappingen of tekorten vermeden worden, kan er correct naar elkaar doorverwezen worden, kunnen er afspraken gemaakt worden over de benodigde personeelsinzet en over de uitvoering van de taken.
Als gemeenten of IGS-projecten de uitvoering van basistaken van Energiehuizen op zich zouden nemen, kan ook over de financiering ervan gepraat worden. Want die taken komen - om dubbele subsidiëring te vermijden- voor de periode 2020-2025 niet langer in aanmerking voor subsidie in de subsidieregeling voor intergemeentelijke samenwerkingsprojecten lokaal woonbeleid.