Gedaan met laden. U bevindt zich op: Toegankelijkheid van erfgoed en historische gebouwen in Tongeren Cultuur
Toegankelijkheid van erfgoed en historische gebouwen in Tongeren
De oudste stad van België bewijst dat ook erfgoed toegankelijk kan zijn of worden voor iedereen. Door creatief na te denken in combinatie met expertise, ontstaan mooie oplossingen.
Architect Chris Van Brussel werkt al 25 jaar bij het architectenbureau Michel Janssen in Tongeren, dat veel bezig is met restauratie. Hij lichtte 4 restauratieprojecten toe tijdens het congres Toegankelijke steden en gemeenten in het Vlaams Parlement. Dit artikel gaat over de toegankelijkheidsinspanningen in het stadhuis en de basiliek van Tongeren.
“Restauratieprojecten, monumenten en toegankelijkheid lijken soms geen match, maar toch zijn er altijd oplossingen voor.”
Chris Van Brussel
architect bij architectenbureau Michel Janssen in Tongeren
De restauratieopdracht van het stadhuis was restaureren en weer in ere herstellen, maar ook toegankelijk maken. Het gelijkvloers en de verdiepingen waren bijvoorbeeld niet met elkaar verbonden in het gebouw. De enige weg naar de trouwzaal of feestzaal was de stenen buitentrap. Het architectenbureau Michel Janssen heeft de opdracht gewonnen, vooral door de slimme plaatsing van de lift in het gebouw.
Het is een moeilijke oefening om de juiste plaats te vinden voor een lift in historische gebouwen. Ook omdat er in historische gebouwen vaak veel verschillende niveaus zijn. Er is dus een lift nodig op de meest strategische plek. Op de tekening hieronder is zichtbaar hoe ze de lift in de muren van een hoek gemaakt hebben, met daarnaast een trap.
Dit zijn foto’s van tijdens de werken, waarop te zien is hoe de lift zoveel mogelijk geïntegreerd is in het interieur van het stadhuis. Met aandacht voor voldoende circulatieruimte.
Ook het sanitair is volledig nieuw. In de gewelfde ruimtes is een volume geplaatst met sanitair en aangepast sanitair.
Onze-Lieve-Vrouwebasiliek
De kerk van de Onze-Lieve-Vrouwbasiliek wordt nog steeds door het kerkbestuur geregeld. Andere delen zijn musea in erfpacht genomen door de stad Tongeren. Dat heet het Teseum.
Onder die basiliek zijn archeologische opgravingen gebeurd. Het is een van de eerste gotische kerken in België. Er lagen romeinse resten, merovingische graven. Op deze afbeelding zijn de opgravingen tot op drie meter diepte zichtbaar, terwijl de kerk in gebruik bleef. Tot drie meter diep, omdat dat ongeveer het peil was waarop de Tongerenaren 2000 jaar geleden rondliepen. In die 2000 jaar is dat steeds opgehoogd en zijn er meer gebouwen neergezet.
Dit is de plattegrond van de basiliek, met de historiek van de 6 voorgaande gebouwen. Van een romeinse basilica, naar een merovingische, karolingische, ottoonse, romaanse en ten slotte gotische basiliek.
Om het ondergronds toegankelijker te maken, zijn er looppaden en ventilatiekanalen in ondergebracht. Die drie meter was net de juiste hoogte om er terug een vloerdek te leggen en bewandelbare ruimtes van te maken.
Tijdens een rondgang met Inter bleek dat niet alles integraal toegankelijk zou worden, door te smalle doorgangen of smalle paadjes of trappen over resten heen, waardoor de ruimte tot het plafond kleiner werd. Deze site is helaas niet rolstoeltoegankelijk en voor ouderen soms een uitdaging.
“Toegankelijkheid gaat wel verder dan infrastructuur, er is ook toegankelijkheid van communicatie. Het is bijna een doolhof en daarom belangrijk om heel helder het ingewikkelde verhaal te vertellen.”
Chris Van Brussel
architect bij architectenbureau Michel Janssen in Tongeren
Licht begeleidt het parcours. Er is ook een vloer die zich met videoschermen opent, waarin de archeologische opgravingen worden uitgelegd. Er zijn op verschillende plaatsen maquettes die samen met multimedia gestuurd zijn om het complexe verhaal van de ondergrond te vertellen. Er is een app specifiek voor jongeren, dat hoort bij het jongerenparcours, naast een kinderparcours en volwassenenparcours. Veel scholen zijn hiernaar op zoek.
Rolstoelgebruikers kunnen andere delen van de basiliek wel bezoeken. De kern van het Teseum bevindt zich achter de kerk en is een romaanse kloostergang met kloostertuin. Op verdieping is er een toegankelijke schatkamer, een waardevol museum met heel wat topstukken en multimedia. Door onderrijdbare studiolo zijn objecten van dichtbij te bekijken. De teksten zijn in een voldoende groot lettertype met voldoende contrast.
Er werden een trap en lift geplaatst in de vroeg-romaanse toren die deel uitmaakte van de ommuring van het kerkdomein. Het was een voordeel dat de toren aan de westkant geen muren meer had. Via die centrale lift kan iedereen naar het onthaal van het Teseum en de andere niveaus. Dit deel van het museum is wel integraal toegankelijk met aangepast sanitair. Ook hier zijn er een kinderparcours en jongerenparcours.
De toren van de basiliek is UNESCO-werelderfgoed. Het heeft ver uitzicht op het Haspengouws landschap. Tongerenaren en toeristen wilden de toren bezoeken, maar dat was tot voor kort geen evidentie.
Een groot stuk van de toren is beiaard. Daar is het niet mogelijk om een lijn door te trekken voor een lift, ook niet in de ruimtes met gewelven. Aan de buitenkant was voor zowel UNESCO als de Tongerenaren geen optie. De enige toegang en uitgang was een spiraaltrap van bijna 100 treden met daarboven nog heel wat trappen en ladders, een zolderverdieping, om in en uit de toren te geraken. Samen met Inter hebben ze de ladders beklommen om te bekijken hoe het toch zo toegankelijk mogelijk kon gemaakt worden.
Bij de spiraaltrap is bijvoorbeeld het touw vervangen door drie vaste leuningen op verschillende hoogtes. Er zijn rustplekken voorzien, zodat iedereen op eigen tempo de trappen kan nemen. Het bezoek werkt met tijdssloten, maar mensen krijgen voldoende tijd voor het bezoek. Er is geen tijdstip waarop ze terug buiten moeten zijn. Er is ook een spiraaltrap vervangen door een nieuwe stalen trap met veel bordessen en rustplekken. Er is gewerkt met licht op de trappen en komen nog randmarkeringen bij.
