Inzetten op duurzame en innovatieve overheidsopdrachten is een van de klemtonen van het plan overheidsopdrachten (punt 2.5 van het plan)

• We nemen onze voorbeeldrol op door in ons aankoopbeleid voor innovatieve overheidsopdrachten te gaan en resoluut te kiezen voor oplossingen die de minste impact hebben op het milieu gedurende de volledige levenscyclus en bovendien sociaal en ethisch verantwoord zijn.
• We zetten sterk in op pilootprojecten, goede praktijken en het naar de markt communiceren van onze behoeften die significante duurzaamheidswinsten genereren indien zij op een innovatief-duurzame wijze worden ingevuld.
• We maken werk van effectieve controles op mensenrechtenschendingen bij de uitvoering van opdrachten in een aantal gevoelige sectoren en het tegengaan van sociale dumping.
• We zorgen ervoor dat via weloverwogen keuzes, concrete stappen richting circulaire economie worden genomen, zodat producten aan het einde van de gebruiksfase worden hergebruikt of opnieuw in de kringloop terechtkomen.
• Duurzaam en innovatiegericht aanbesteden verankeren we in het strategisch beleid van alle overheidsorganisaties. Voor duurzaam aanbesteden besliste de Vlaamse Regering in haar mededeling van 5 september 2008 om ten aanzien van alle entiteiten van de Vlaamse overheid volgende definitie te hanteren: “Duurzame overheidsopdrachten is de benadering waarbij publieke overheden milieu-, sociale- en economische criteria integreren in alle fases van hun aankoopproces van leveringen, werken en diensten, en dus de verspreiding van milieubesparende technologieën, sociale innovatie en de ontwikkeling van milieu-, socio- en ethisch verantwoorde producten en diensten bevorderen, door het zoeken naar oplossingen die de minste impact op het milieu hebben gedurende hun volledige levenscyclus en sociaal en ethisch verantwoord zijn”.

Het bedrijfsleven beschikt over een zeer grote kennis m.b.t. duurzaamheid en innovatie. Die kennis halen we in het aankoopproces naar boven. Dit betekent niet langer eenzijdig de vraag definiëren, maar deze samen met het veld ontwikkelen door de markt op het juiste moment en de juiste wijze te betrekken. Door te werken met een dergelijke procesaanpak stimuleren we de markt om met steeds duurzamere en meer innovatieve voorstellen te komen. Het hart van de procesaanpak vormt dus de dialoog.

Door maximaal de ruimte te benutten om te innoveren en te verduurzamen door middel van overheidsopdrachten, van voorbereiding tot uitvoering, realiseren we de doelstelling van 100% duurzame overheidsopdrachten tegen 2020.

Internationale samenwerking en samenwerking met andere beleidsniveaus krijgen meer prioriteit en zetten we in voor het realiseren van duurzame ambities. Voor een antwoord op de opgaven waar we voor staan, maken we effectief gebruik van internationale kennis en netwerken.

De belangrijkste doelen hierbij zijn:

• delen en leren van inzicht en ervaringen
• beïnvloeden van internationale markten (duurzaamheid stopt niet bij de grens)
• bijdragen aan de harmonisatie en de totstandkoming van Europese standaarden voor een aantal specifieke productgroepen.

Minimaliseren van de milieu-impact doorheen de volledige levenscyclus

We onderzoeken altijd of het opportuun is om milieu- en sociale aspecten in een opdracht op te nemen. Voor een aantal productgroepen stelt het kenniscentrum overheidsopdrachten fiches met criteria en richtlijnen ter beschikking, gebaseerd op richtlijnen van de Europese Commissie. De rol van deze criteria is belangrijk. Aan de ene kant om op terug te vallen in situaties waarbij functioneel aankopen niet goed mogelijk is door de aard van de aankoop of de mogelijkheden van de aankopende organisatie. Aan de andere kant om de markt duidelijkheid te bieden over wat minimaal verwacht wordt vanuit de Vlaamse overheid.

De kerngedachte achter dit plan is echter om het instrument overheidsopdrachten meer in te zetten om de ambities van de eigen organisatie te realiseren en daarbij de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever te benadrukken. Dit wordt als randvoorwaarde gezien om de volgende nodige stap te zetten, namelijk van het gebruik van minimum duurzaamheidseisen uit de criteriadocumenten naar het aanmoedigen en uitnodigen tot het leveren van duurzame en innovatieve producten en diensten.

Hiervoor zijn vernieuwende aankoopmethodes nodig die complexer van aard zijn zoals het uitwerken van functionele bestekken en het organiseren van marktconsultaties. Dit vraagt om een professioneel aankoopbeleid zoals beschreven in punt 2.1.

Voor het aanmoedigen van duurzame en innovatieve producten is het cruciaal dat duurzaamheid al wordt meegenomen bij de start van een project of een proces (bij voorbereiding en initiatie).

Zo is er is meer duurzaamheidswinst en financieel voordeel te behalen als bij aanvang bv. de vraag wordt gesteld of een organisatie het wagenpark wil uitbreiden met 500 voertuigen of het bestaande wagenpark beter wil benutten (denk aan car sharing). In het eerste geval kan alleen gekeken worden naar de duurzaamheid van de nieuw aan te schaffen voertuigen. In het tweede geval kan efficiënter omgesprongen worden met het aantal voertuigen en de aankoop van nieuwe voertuigen kan beperkt worden. Met de gecreëerde extra financiële ruimte kunnen we voertuigen met een hogere duurzaamheidsprestatie aanschaffen. (omdat er minder voertuigen nodig zijn dan in het eerste scenario).

We integreren het concept van de levenscycluskost, zodat de impact en kosten van de overheidsopdracht over de hele levensduur in acht worden genomen Zo voorkomen we dat producten die in aanschaf het goedkoopst, maar over de totale levensduur niet het goedkoopst zijn, gekocht worden. Een belangrijk aspect hierbij zijn de besparingen die op organisatieniveau gerealiseerd kunnen worden. Aanbestedende overheden kunnen die besparingen realiseren. Dit vereist een multidisciplinaire aanpak, het overschrijden van hokjes, zowel menselijke als budgettaire. De budgettaire lijnen voor de verwerving van een goed of een dienst zijn vaak verschillend van die voor zijn onderhoud/werking. Waar nodig maken we afspraken of richten we de overheidsfinanciën zo in dat er ruimte komt voor levenscycluskost in plaats van een eenzijdige benadering gericht op aanschafkosten. Ook is het belangrijk om te controleren of duurzaamheidsbeloftes uit offertes worden waargemaakt. Daar kan de opdrachtgever (steekproefsgewijs) op toezien.

We maken werk van een visie op de internalisering van externe kosten. De kosten die worden veroorzaakt door het aanschaffen van niet-duurzame producten zijn vaak niet zichtbaar in de aanschafprijs. Deze kosten zijn doorgaans voor rekening van de overheid en daarmee van de belastingbetaler. Juist wanneer de overheid zelf aankoopt, kan het een economisch verantwoorde afweging zijn om een meerprijs te betalen en hiermee externe kosten te voorkomen. Die komen dan niet later alsnog voor rekening van de overheid.

Inspanningen van bedrijven om de levenscycluskost van hun product of dienst te verlagen door energie en grondstoffen zo efficiënt mogelijk in te zetten in de materiaalketen, ondersteunen en communiceren we meer. Om materiaalkringlopen maximaal te sluiten en het verbruik van primaire grondstoffen te beperken geven we in onze bestekken zoveel mogelijk de voorkeur aan gerecycleerde materialen en grondstoffen die technisch evenwaardig zijn aan primaire grondstoffen, of producten uit gerecycleerde materialen. Leren van de ervaringen van projecten van koploperbedrijven, als voorbeeld voor anderen, is hierbij zeer waardevol.

Naleving IAO-normen en opname principes voor duurzame handel, sociale criteria en tegengaan van sociale dumping

De publieke sector koopt in grote hoeveelheden diverse producten waarvan de productieomstandigheden mogelijk niet altijd sociaal rechtvaardig zijn. Het is natuurlijk onmogelijk om als publieke aankoper alles op het terrein te gaan controleren. De Vlaamse overheid heeft echter een belangrijke voorbeeldfunctie om de duurzaamheidsprincipes door te trekken doorheen de productieketen van de goederen die gekocht worden. Zeker als de arbeidsomstandigheden waarin de producten worden gemaakt en de voorwaarden waartegen deze internationaal worden verhandeld niet van die aard zijn dat ze bijdragen aan een duurzame, inclusieve mondiale ontwikkeling. Daarom gaan we na hoe langs diverse wegen, waaronder het aankoopbeleid, sociaal verantwoorde ketens kunnen worden gestimuleerd.

We kiezen, waar mogelijk, voor duurzame handel en integreren maximaal garanties voor het respect van de nationale arbeidswetgeving en van de internationale arbeidsnormen (IAO) in hoog-risico segmenten. Hoogrisicosegmenten zijn die segmenten waar het risico op inbreuken op de arbeids- en mensenrechten van de arbeiders groot zijn. Ze omvatten natuurlijke en industriële producten die arbeidsintensief zijn in de productie en op grote schaal uit lageloonlanden worden geïmporteerd.

Het gaat concreet over:

• grondstofontginning in mijnen (bv. natuurlijke hardsteen)
• natuurlijke productie in plantages (bv. houtontginning)
• industriële assemblage van textiel en kledij (werkkledij en promotionele t-shirts)
• elektronica (bv. telefonie en computers)
• meubels.

Dit proces zal een begeleidend traject voor de leveranciers vergen. Hiervoor is een partnerschap met auditinstanties en multi-stakeholderinitiatieven onmisbaar en ook een doorgedreven marktdialoog is hiervoor noodzakelijk. Door middel van pilootprojecten maken we verder werk van effectieve controles op mensenrechtenschendingen bij de uitvoering van opdrachten in een aantal gevoelige sectoren. De informatie uit bekomen auditrapporten wenden we aan voor verder overleg met de betrokken sectoren, waarna besluitvorming over de verdere implementatie zal plaatsvinden. Het kan voorkomen dat het kiezen voor duurzame handel en het voldoen aan internationale arbeidsnormen bij de productie leidt tot een kostenverhoging. In dit geval zijn we bereid de rekening hiervoor te betalen.

Bij sommige overheidsopdrachten voegen we een sociale clausule toe waarbij van de opdrachtnemer een engagement wordt gevraagd op het vlak van tewerkstelling, stage, opleiding of begeleiding van maatschappelijk kwetsbare groepen tijdens de uitvoering van de opdracht. In functie van de beleidsdoelstellingen op dat vlak zetten we overheidsopdrachten in als instrument om de duurzame groei van de sociale economie te versterken en de kansen op de arbeidsmarkt van werkzoekenden uit de kansengroepen te verhogen.

We zetten in op het tegengaan van sociale dumping bij overheidsopdrachten en sensibiliseren de lokale besturen hieromtrent. Dit realiseren we onder meer door samenwerking met de federale SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) rond detectie van onregelmatigheden op de bouwplaatsen en uitvoering van gerichte controles. Bij overheidsopdrachten voor werken eisen we dat onderaannemers erkend zijn in de klasse en (sub)categorie die overeenstemmen met de waarde en aard van de hen toevertrouwde werken.

Innovatieve overheidsopdrachten

We zetten in op innovatieve overheidsopdrachten met als doel maatschappelijke uitdagingen aan te pakken en de publieke dienstverlening efficiënter te laten werken. Door innovatieve oplossingen van Vlaamse ondernemingen aan te kopen worden tegelijk spillovers naar de Vlaamse economie gecreëerd in termen van groei.

Innovatieve overheidsopdrachten maken deel uit van een vraaggedreven beleid om industriële vernieuwing en innovatie in Vlaanderen te stimuleren en onze Vlaamse industrie competitief te houden. Door het aankoopbeleid strategisch af te stemmen op de Vlaamse beleidsprioriteiten, clusters, thematische speerpunten, proeftuinen en grote projecten, willen we door inzet van innovatieve overheidsopdrachten doorbraken tastbaar maken.

Voor een aantal behoeften van de Vlaamse overheid zullen aankopers samen met ondernemingen, kenniscentra en universiteiten op zoek gaan naar innovatieve oplossingen, met inbegrip van deze die nog niet op de markt beschikbaar zijn en die een hoog O&O-gehalte hebben (het pre-commercieel aanbesteden). Dat houdt allereerst in dat aanbestedende entiteiten de innovatieve marktspelers in hun domein (beter) moeten leren kennen via oa. het organiseren van doelgerichte marktconsultaties.

Het Voorzitterscollege van de Vlaamse overheid onderschreef in 2015 het initiatief “overheidsopdrachten voor innovatie”. Samen met Minister Muyters ondertekende een groot aantal leidend ambtenaren een Charter waarmee ze zich engageren om

• meer werk te maken van overheidsopdrachten voor innovatie in hun beleidsentiteit
• het (aanbestedings)instrumentarium hierop af te stemmen
• hiervoor ook in de financiële middelen en capaciteitsuitbouw te voorzien.

Met dit engagement in het Charter verklaart het managementniveau zich meteen ook bereid om te streven naar de inzet van minimaal 3% van hun beschikbare aanbestedingsmiddelen voor innovatieve overheidsopdrachten (= de “3%-norm”).

We definiëren een innovatieve overheidsopdracht als de aankoop van oplossingen die een innovatie toepassen die nog niet wijdverspreid is op de markt evenals het creëren van meer innovatiegerichte randvoorwaarden binnen de Vlaamse overheid. De toegepaste “innovatie” kan gaan over de vernieuwing van een product (productinnovatie), een technologie (technologische innovatie), een proces (procesinnovatie), een dienst (diensteninnovatie) of een organisatie (organisatie-innovatie). Ook het toepassen van innovatieve methodieken in het aankoopproces en het hanteren van innovatieve contractsclausules en contractvormen kunnen op zich het onderwerp zijn van de toegepaste innovatie (bv. aankoopinnovatie en contractinnovatie).

De vooropgestelde streefwaarden 100% duurzame overheidsopdrachten en 3% innovatieve overheidsopdrachten, en het draagvlak gecreëerd door de ondertekenaars van het Charter moeten het mogelijk maken overheidsaankopen te richten op innovatieve, opkomende markten die radicaal tot de verduurzaming van het gehele productiesysteem kunnen leiden. Zo kan de overheid met pilootacties een faciliterende rol spelen door circulair en biogebaseerd aan te kopen. Het circulair aankopen legt de focus op het sluiten van de materialenkringloop (hergebruik, refurbishment en producten uit gerecycleerde materialen). Het biogebaseerd aankopen richt zich dan weer op producten waarvan de grondstof hernieuwbaar is, met name duurzaam geproduceerde biomassa. Belangrijk is steeds dat bij het circulair en biogebaseerd aanbesteden de duurzaamheidswinst bewezen is en dat in het geval van biogebaseerd aanbesteden het cascadeprincipe voor het gebruik van biomassa wordt gerespecteerd. Het instrument overheidsopdrachten kan zo een echte hefboom zijn voor het duurzaam materialenbeleid en een innovatieve circulaire economie.

De overheid zal haar rol als launching customer, first buyer of early adopter in strategische markten versterken, ook door gebruik van meer innovatieve instrumenten zoals Publiek-Private Samenwerking (PPS) en waar nodig te investeren in de precommerciële O&O-opdrachten die een hoger (te berekenen) risico en meer tijd met zich meebrengen voor het op de markt brengen. Hierbij wordt maximaal rekening gehouden met de nieuwe mogelijkheden en recente ontwikkelingen in de regelgeving overheidsopdrachten. Om dit te realiseren worden de gereserveerde budgetten van de Europese Commissie, die resoluut inzet op alternatieve instrumenten zoals innovatieve overheidsopdrachten om innovatie binnen de EU aan te zwengelen, optimaal benut.

Alle verdere info vind je op de website van het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten(opent in nieuw venster).

Gedurende de periode 2009-2014 werd het beleid rond duurzame overheidsopdrachten geconcretiseerd in actieplannen duurzame overheidsopdrachten. Zowel het actieplan 2009-2011 als het actieplan 2012-2014 werden goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Elk actieplan omvat een uitgebreide hoeveelheid informatie over de deelthema’s van duurzame overheidsopdrachten en beschrijft een groot aantal gerichte acties die bijdragen tot het verduurzamen van de overheidsopdrachten van de Vlaamse overheid.

De volledige tekst van de actieplannen duurzame overheidsopdrachten kan je hier raadplegen.

Ook andere beleidsniveaus ontwikkelen en voeren een beleid m.b.t. duurzame overheidsopdrachten:

• Federale overheid(opent in nieuw venster)
• Europese Unie(opent in nieuw venster)
• Verenigde Naties(opent in nieuw venster)