De drugopvolgingskamers zijn initiatieven waarbij beklaagden de kans krijgen om eerst hun drugprobleem en andere levensgebieden die criminaliteit in de hand werken, aan te pakken. Pas daarna behandelt de rechter hun zaak ten gronde.

Wanneer de rechter de uiteindelijke straf bepaalt, houdt hij rekening met de manier waarop de beklaagde het hulpverleningstraject uitvoerde.

De gevangenisstraf is in deze gevallen de ultimum remedium en werkt als een stok achter de deur.

Justitiehuizen zijn bij deze initiatieven de schakel tussen justitie en hulpverlening. Ze garanderen bovendien dat het hulpverleningstraject verdergezet wordt na het definitieve vonnis.

De drugopvolgingskamers kwamen er omdat de klassieke afhandelingsmogelijkheden van drugsgerelateerde feiten niet leken te volstaan. Een intensievere aanpak was nodig, en die is er nu in de vorm van de drugopvolgingskamers.

Op dit moment lopen er in Vlaanderen meerdere soortgelijke initiatieven: drugopvolgingskamers, drugbehandelingskamers en drugbehandelingstrajecten. De Rechtbank van Eerste aanleg wil 1 uniforme werking realiseren om de verslavingsproblematiek zo nog efficiënter aan te pakken.

De Vlaamse minister van Justitie werkt aan een uniforme en wettelijk aangestuurde aanpak om verslaving tegen te gaan . Ze baseert zich daarvoor op de bestaande drugopvolgingstrajecten en de rol van de justitiehuizen daarin.
Dankzij die wettelijke basis is er duidelijkheid en zekerheid voor iedereen die bij de trajecten betrokken is.

De Interministeriële Conferentie Justitiehuizen pleit ervoor om een mandaat voor justitiehuizen te creëren in de wet. Daarmee zou de rechter in de fase voor het vonnis:

• de beklaagde gedurende een bepaalde periode kunnen monitoren
• op basis van regelmatige verslaggeving door een justitieassistent en de manier waarop de beklaagde het traject doorloopt nog een straf of maatregel kunnen opleggen als dat nodig is.

Hierdoor kunnen de justitiehuizen voor een naadloze overgang tussen de fase voor en na het vonnis zorgen.