De 25 justitieassistenten die voor het -naar schatting- 9 maanden durende proces zullen worden ingeschakeld, hebben zich vrijwillig aangemeld. Om de vier weken zullen zij een week lang de zitting volgen, aan de zijde van de slachtoffers. Zowel op juridisch als op emotioneel vlak zijn justitieassistenten de eersten waar slachtoffers op kunnen terugvallen tijdens de rechtszaak. Voor dit proces hebben de diensten slachtofferonthaal van de 3 gemeenschappen de handen in mekaar geslagen om meer dan 1200 slachtoffers te ondersteunen. Hoeveel slachtoffers er effectief het proces ter plaatse zullen volgen, valt op dit moment onmogelijk in te schatten. “We proberen op alles voorbereid te zijn, maar ook voor slachtofferonthaal is dit voor een stuk onbekend terrein”, zegt Tamara daar gemotiveerd over, “en we zullen er gewoon staan voor de slachtoffers. Ongeacht wat op ons afkomt”.

Een assisenzaak duurt 1 à 2 weken. Hier hebben we het over naar schatting 9 maanden. Dat is geen oppervlakkig engagement.

De Groof: “Dat is waar. En ik durf niet te voorspellen hoe dat gaat aankomen bij mezelf en mijn collega’s. Er is niks waarmee we dit proces kunnen vergelijken. Hoewel, veel van die slachtoffers begeleiden we al langer via onze Brusselse werking. We kennen de mensen. We kennen hun verhalen. In die zin hebben we al een band en wil je ook samen het traject van het proces afleggen. Ik heb dat proces misschien zelf wel nodig na al die jaren slachtoffers begeleiden. En toch is het goed om in een poulesysteem te werken. Dat je verplicht wordt om even afstand te nemen en mekaar goed moet inlichten over wat er in ‘jouw’ week gebeurd is. Dat is een goede manier van werken”.

Nog een verschil met kleinere assisenzaken: hier gaat de wereldpers op staan kijken. Jullie werk zal een onderdeel van het verhaal worden.

De Groof: “Wij werken graag in de luwte en ik denk dat iedereen dat zo gaat willen houden. Voor de slachtoffers is dat anders. Zij zijn vrij. Sommigen hebben nood om hun verhaal te brengen en willen met de pers praten. Anderen willen dat totaal niet. En sommigen zullen zich geroepen voelen om te zwijgen tot ze absoluut iets kwijt willen. Bijvoorbeeld door een uitspraak tijdens het proces of omdat de tijd rijp is. Of omgekeerd: om te spreken tot ze uitverteld zijn. Daarom hanteren we een systeem waarbij slachtoffers met de kleur van hun neklint kunnen aangeven of ze open staan voor persaandacht. Simpelweg: groen voor ‘ik sta open voor gesprek’, rood voor ‘laat me gerust’. Ze krijgen beiden en kunnen gewoon wisselen wanneer ze willen. De afspraak met de pers is dan weer dat mensen met een rood neklint niet gefilmd of aangesproken worden. Anders dreigen ze hun accreditatie te verliezen”.

Ieder slachtofferverhaal is uniek, maar er moet toch een verschil zijn tussen iemand die erbij was en mensen die iemand verloren hebben?

De Groof: “Dat is absoluut zo. Mensen die iemand verloren hebben, maken een rouwproces door. Het is vreselijk om je kind te verliezen bij een aanslag. Maar iedereen erkent hen als slachtoffer. Niemand twijfelt aan hun verlies. Bij iemand die erbij was, is dat anders. Die worden vaak niet geloofd. En dat is zeer zwaar. Dat heeft alles te maken met verzekeringskwesties. Als iemand niet kan functioneren omwille van Post Traumatic Stress Syndrome (PTTS), wordt van die persoon verwacht dat hij aantoont dat er een link is met de explosies. Zeker als de symptomen pas later opduiken, dat kan echt maanden duren, hebben ze het zeer moeilijk om als slachtoffer aanvaard te worden. Ze moeten telkens weer naar experts om hun verhaal nog maar eens te doen. En dat sloopt ze. Dit gaat over mensen die vlak na de aanslagen het gevoel hadden dat ze sterk genoeg waren om hun leven en werk normaal te hervatten. Tot de weerbots kwam en het echt niet meer ging. Die worden te vaak gewoonweg niet geloofd. Dan word je voor de tweede keer slachtoffer. Dat zijn schrijnende toestanden”.

Kan je vanuit je rol als justitieassistent iets voor die mensen betekenen?

De Groof: “Naast emotionele steun en een luisterend oor? Weinig. We informeren en verwijzen door naar alle mogelijke instanties die hen kunnen helpen. Meer kunnen we jammer genoeg echt niet. Verzekeringen stellen meestal een bedrag voor. Ben je het er niet mee eens, dan sta ja aan het begin van een lang juridisch parcours. Veel mensen nemen dat aan. Niet omdat het bedrag hun schade volledig vergoedt. Maar omdat ze energie niet hebben om de hele carrousel van onderzoeken en verantwoordingen te doorlopen. En ik begrijp dat. Als ik dat vanuit mijn eigen perspectief bekijk, zou ik ook tekenen om die strijd niet te moeten aangaan. Zelfs al weet je niet wat er nog volgt nadat je getekend hebt. Want eenmaal je het voorgestelde bedrag hebt aangenomen, is het dossier ook klaar. Er is geen weg terug”.

Heb je het gevoel dat het systeem gemaakt is om mensen te ontmoedigen om hun rechten op te eisen?

De Groof: “Sowieso. Dat is wat ik uit mijn ervaringen leer. Niet alleen in dit dossier, maar in het algemeen stel ik vast dat het slachtoffers zeer moeilijk wordt gemaakt om uitbetaald te worden. Verzekeringsmaatschappijen zijn commerciële instellingen en keren liever niet uit. Het systeem zou andersom moeten werken. Er moet een neutrale instantie zijn die slachtoffers een bedrag toekent en uitkeert waarna het aan de verzekeringsmaatschappijen is om onder elkaar uit te vechten wie voor welke factuur opdraait. Nu is het aan slachtoffers om een ongelijke strijd te leveren tegen een zeer hard systeem”.

Het bekijken van beelden lijkt me ook een zwaar onderdeel van de job. Is het iets dat je mensen aanraadt?

De Groof: “Ik heb daar geen advies in te geven. Dat is een zeer individuele beslissing. Als een familielid beslist dat hij beelden van een vermoord slachtoffer wilt zien, dan is dat zo. Het verbieden, ongeacht hoe gruwelijk de beelden ook zijn, is volgens mij altijd de foute keuze. Ik bereid het alleen voor. Ik ga zelf kijken en geef duidelijk aan wat er op de beelden te zien is. En dan bekijken we ze samen. Als iemand de beelden niet wilt zien, ga ik ze mezelf ook besparen”.

Hoe bereid je je persoonlijk voor op dit ‘proces van de eeuw’?

De Groof: “Ik probeer het te benaderen zoals alle andere zaken in de 12 jaar dat ik deze job uitvoer. Maar uiteraard is het toch anders. Er zullen zeer rustige dagen tussen zitten dat weinig mensen zullen afzakken naar de rechtszaal. Dat is goed voor één op één contacten en mensen de kans te geven om te ventileren. En op drukke dagen zal het meer een collectieve aanpak zijn. Empathie op het ritme van het proces. En verder? Zoals ik al zei: openstaan voor het onvoorziene. Want dat komt er hoe dan ook aan”.

En komt er dan ook een afsluiting van dit hoofdstuk voor de justitieassistente?

De Groof: “Toch wel. Het zal wel iets met mij en mijn collega’s doen als dit achter de rug is. Daar heb ik nog niet veel bij stilgestaan. Ik heb daar dan ook nog minstens negen maanden voor. En dan zijn er andere zaken”.