Je straf uitzitten in een serviceflat. Detentiehuizen zijn altijd nog wat wennen.
Op 12 september 2022 ging in Kortrijk het allereerste detentiehuis van ons land open. Delphine Vanhaelemeesch schrijft als beleidscoördinator voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden (HDG) mee aan het pioniersverhaal. Dat verhaal begon al in 2021 en is, wat haar betreft, nog lang niet af.
Je voelt bij iedereen de goesting om ervoor te gaan. Ook bij de bewoners, ja. Niet alleen wij zijn pioniers, zij ook.
Delphine werkt sinds 2015 als beleidscoördinator voor HDG in de gevangenis van Ieper. In het kader van het masterplan ging deze gevangenis dicht voor verbouwingswerken. Daardoor kon zij zich focussen op het detentiehuis.
Die tijdelijke sluiting was een geweldige opportuniteit, zo legt Delphine uit. “Vrij snel na de bekendmaking van een detentiehuis in Kortrijk werd een beleidsteam hulp- en dienstverlening geïnstalleerd zodat we vanaf het prille begin onze schouders konden zetten onder de uitbouw van het detentiehuis. Partners waarmee ik samenwerk in het beleidsteam zijn de directie, de PsychoSociale Dienst, de directie van het justitiehuis Kortrijk, de stad Kortrijk, CAW, CGG, VDAB, ambulante drugzorg Kompas, De Rode Antraciet (Sport -en cultuuraanbod voor gedetineerden) en VOCVO. Die laatste coördineert o.a. onderwijs in de Vlaamse gevangenissen. Het beleidsteam is de plek waar de beleidslijnen voor de hulp- en dienstverlening in het detentiehuis worden uitgetekend. Het is ook de plek waar ik als beleidscoördinator noden en kansen voor HDG kan signaleren. De onderlinge samenwerking is uitstekend. Je voelt bij iedereen de goesting om er wat van te maken. Ook bij de bewoners, ja. Niet alleen wij zijn pioniers, zij ook.”
Het detentiehuis is gehuisvest in een voormalig woonzorgcentrum en biedt opvang aan personen met een gevangenisstraf van maximum 3 jaar en een laag veiligheidsrisico. Veroordeelden voor bijvoorbeeld zedenfeiten en terreurmisdrijven komen dus nooit in aanmerking voor plaatsing in een detentiehuis. “Op 14 september zijn de eerste twee bewoners toegekomen. Nadien zijn er op twee weken tijd nog eens drie bewoners bijgekomen. Al onze bewoners zaten hun straf al deels uit in één van de gevangenissen uit de regio. Het zijn mensen die geen huisvesting hebben of die al lang zonder werk zitten. Door het invoeren van de WER zullen op termijn ook kortgestraften direct kunnen instromen na hun veroordeling.”
Er is plaats voor in totaal 57 mannelijke bewoners, maar het is een bewuste keuze om traag te groeien. “We willen stap voor stap bouwen aan een detentiehuiscultuur. Dat is moeilijk als je met een grote groep bewoners zou zitten die een strikt gevangenisregime gewoon zijn.” De bewoners zullen opgedeeld worden in vier leefgroepen, legt Delphine uit. “Zo kunnen we kleinschaliger en persoonsgericht aan de slag gaan met de mannen. We werken ook met een waardencharter. Hierin staan zaken waar iedere bewoner zich aan heeft te houden zoals geen agressie of vandalisme plegen, respectvol omgaan met elkaar enz. En ja, de voordeur is altijd op slot. Die vraag heb ik al meermaals gekregen (lacht). Wie als bewoner naar buiten wil, moet daarvoor altijd eerst toestemming krijgen. Maar in huis zijn ze vrij om te gaan en te staan waar ze willen.”
Wie als kortgestrafte in het detentiehuis wil verblijven, wordt eerst gescreend. Dat zal verlopen volgens een vaste procedure, aldus Delphine. “De kortgestrafte meldt zich aan bij de gevangenis en daar gebeurt vervolgens een eerste screening. Onze bewoners moeten in een leefgroep kunnen aarden, voldoende Nederlands kennen én ze moeten bereid zijn om actief te werken aan hun re-integratie.”
Bruggen bouwen
In dat re-integratietraject ligt een belangrijke taak voor HDG. “Bewoners hebben hier een eigen gsm, een computer en wifi, maar niet om een hele dag Netflix te kijken natuurlijk. Wel om vacatures op te zoeken, sollicitaties vast te leggen, afspraken te maken met hun begeleider enz. Momenteel is iedere dag van de week een andere partner in huis: iemand van het CAW, dan weer iemand van een CGG, de leerwinkel of de VDAB. Met al deze hulp- en dienstverleners zit ik regelmatig samen om te kijken wat ze nog nodig hebben, maar ook om te bekijken hoe ze nog beter met elkaar kunnen afstemmen. Als beleidscoördinator is het mijn taak om bruggen te bouwen tussen de netwerkpartners onderling. Er zijn de klassieke netwerkpartners zoals het CAW en de VDAB, maar als blijkt dat er nood is aan nog andere partners zullen we daar contacten mee leggen. Alles wat onze bewoners kan versterken in hun re-integratietraject is belangrijk voor ons. We willen zoveel mogelijk persoonsgericht werken, op maat van de bewoner dus.”
De eerste bewoners van het detentiehuis in Kortrijk konden alvast rekenen op de steun van HDG. “Eén iemand is erg creatief en muzikaal. Vanuit HDG hebben we gezorgd voor partituren en een gitaar. Het zou in de toekomst perfect kunnen dat we zo iemand laten aansluiten bij de kunstacademie in de buurt. Het is dan aan bijv. De Rode Antraciet om de contacten te leggen met de kunstacademie en afspraken te maken.”
De link met de buitenwereld herstellen is voor gedetineerden belangrijk, maar in een detentiehuis is dat één van de voornaamste opdrachten, zo zegt Delphine. “We proberen de partner en familie van de bewoner mee te betrekken in het verhaal van het detentiehuis. Zo leren we het netwerk van de bewoner goed kennen en weten we waar die terechtkomt als hij hier de deur uitgaat. Ook de buurt proberen we te bereiken, met rondleidingen bijv. Zelf heb ik, samen met de directie, een rondleiding verzorgd voor docenten van een hogeschool hier in Kortrijk. We zijn aan het bekijken hoe we in de toekomst kunnen samenwerken.”
Not in my backyard
In het begin was er wel enige argwaan bij de mensen uit de buurt, maar Delphine is ervan overtuigd dat onbekend onbemind maakt: “We moeten mekaar leren kennen en ook daarin spelen we als HDG een rol. Wie weet organiseren we in de toekomst wel een opleiding Barista voor onze bewoners. Op het einde van de opleiding zouden we dan de buurt kunnen uitnodigen om een koffie te komen drinken. We kunnen onze bewoners ook inschakelen als vrijwilligers op een buurtfeest bijvoorbeeld. Eén van onze eerste echte groepsprojecten is het ontwerpen van een kerstkaart. Zowel in de gevangenissen door gedetineerden, als in het detentiehuis door de bewoners. Het mooiste kaartje zal effectief gedrukt worden om rond te sturen naar mensen in kansarmoede.”
Recent kreeg Delphine bijzonder goed nieuws toen bleek dat het door HDG ingediende project voor het detentiehuis ook kon rekenen op financiële steun van het Europees Sociaal Fonds (ESF). “Daar zijn we heel blij mee. Het geeft het pionierswerk van HDG nog meer ‘body’ en stelt ons in staat om zeer degelijk onderzoek te voeren naar hoe we onze taak als HDG binnen het concept “detentiehuis” kunnen uitbouwen en versterken. We hebben gezorgd voor een sterk plan van aanpak, maar dat is geen star gegeven. Als in de praktijk of uit onderzoek blijkt dat we moeten bijsturen, zullen we dat doen. We kunnen voor de groepswerking ook nog veel leren van andere sectoren en daar staan we absoluut voor open. Zo hebben we ons licht al opgestoken bij een therapeutische gemeenschap en het transitiehuis. Nu willen we ons richten naar sectoren waar ook verschillende diensten rond één persoon samenwerken, zoals de ketenaanpak. Als HDG willen we de bewoners het meest optimale pakket kunnen aanbieden. Iedere bewoner die zijn leven na zijn straf weer wil oppakken, moet dat zo goed mogelijk kunnen doen. Daar heeft hij recht op en daar willen we vanuit HDG maximaal toe bijdragen.”
Geen hoge muren, geen tralies
Tijdens het hele gesprek viel het woord ‘bewoners’ al meermaals. Delphine vindt de term heel belangrijk: “Onze bewoners ervaren hier meer een ‘thuis’-gevoel dan in een gevangenis. Je kan het wat vergelijken met Begeleid Wonen, maar dan in een justitiële context. Zonder de hoge muren en de tralies. Het is een mooi gebouw met studio’s of kamers, geen cellen. De studio’s waren vroeger serviceflats.”
Het detentiehuis is nog maar enkele weken open. De start is alvast vlekkeloos verlopen. Delphine ziet de toekomst dan ook met veel vertrouwen tegemoet. “Voorlopig zijn de bewoners nog in de minderheid in het detentiehuis, maar daar zal snel verandering in komen. Samen met onze netwerkpartners zullen we klaar zijn. Alle bewoners zullen op ons kunnen rekenen.”