Wolf, jij werkt in de gevangenis Gent als organisatieondersteuner voor HDG. Hoe is er gereageerd op de trieste dood van Amah?

Wolf: “Ik merk dat er veel onzekerheid heerst. Wat is er misgelopen? Hoe had dit vermeden kunnen worden? Het zijn vragen waar we nog geen antwoord op weten. Het zorgt uiteraard ook voor onrust bij de gedetineerden. Hopelijk zal snel duidelijk worden wat er gebeurd is.”

HDG brengt het aanbod dat er in de samenleving is rond onderwijs, sport, cultuur en… welzijn naar de gevangenis. Het wordt jullie niet makkelijk gemaakt.

Tineke: “Het is heel triest om te zeggen maar voor mij komen zo’n incidenten helaas niet als een verrassing. We weten al heel lang dat het aan het mislopen is, en niet alleen in Gent, maar in bijna alle gevangenissen in ons land. Er is de overbevolking, de verouderde infrastructuur en het grote personeelstekort onder de penitentiaire beambten. Tel daar nog eens de stakingen bij, dan krijg je een explosieve cocktail. Ook de gevangenisdirecties beseffen dat en trokken al meermaals aan de alarmbel. Maar als de samenleving of de politiek er geen oren naar heeft, kan je weinig veranderen. Gedetineerden zijn nu eenmaal geen populaire doelgroep.”

Laten we het even hebben over die stakingen. In welke mate ondervinden jullie daar hinder van?

Tineke: “In Leuven Hulp, waar ik werk als beleidscoördinator HDG, was het vooral in de beginperiode van de stakingsgolf lastig. Op papier zorg ik voor een divers aanbod aan activiteiten en hulpverlening dat beantwoordt aan de noden van de gedetineerden. Maar aanvankelijk kon er niets doorgaan omdat er onvoldoende bewakend personeel was. We gingen dan maar terug in COVID-modus. Tijdens corona brachten we een aangepast aanbod op cel en dat hebben we, op vraag van de gedetineerden, op stakingsdagen opnieuw gedaan. We kunnen dus snel schakelen, maar het is verre van ideaal natuurlijk. Gelukkig was er de minimale dienstverlening en waren niet alle bewakers even stakingsbereid, net omdat ze de situatie niet erger wilden maken voor gedetineerden. Dat verdient zeker een pluim. In Leuven Centraal was het op het hoogtepunt van de stakingsperiode erger gesteld. Daar lag alles gewoon plat. Hulp- en dienstverleners konden er soms zelfs de gevangenis niet binnen omdat echt alles geannuleerd was. Op dit moment is het in Leuven weer wat rustiger. Er wordt amper nog gestaakt en hopelijk blijft dat zo. Daardoor is er bij ons eindelijk weer een redelijk normaal aanbod mogelijk.”

Wolf: “Ik werk ook in de gevangenis van Oudenaarde. Daar hebben we in vergelijking met andere gevangenissen minder last gehad van de stakingen. Er werd gestaakt, maar er was toch een beperkt aanbod aan activiteiten. Ondertussen verloopt alles quasi normaal. In Gent helaas nog niet. Daar zijn de stakingen vanaf dag één echt een aanslag op wat we doen. Activiteiten en hulpverlening werden er eerst geannuleerd, dan verplaatst, en uiteindelijk toch weer geschrapt. Soms zelfs op de geplande dag zelf. Dan stonden lesgevers of hulpverleners hier voor de deur maar ze mochten niet binnen. Erg frustrerend voor hen, maar ook voor de gedetineerden. Ook nu liggen alle activiteiten grotendeels nog stil. Gelukkig is recent wel de individuele hulpverlening terug kunnen opstarten.”

Hoe geraken we volgens jullie uit deze crisis? Moeten we anders gaan denken over detentie?

Tineke: “De steeds luider wordende roep naar repressie moet stoppen. De gevangenis moet de laatste stap in de strafketen zijn en niet de eerste. Het is het ultieme redmiddel als er geen andere opties zijn. De buitenwereld denkt dat alles goedkomt als we daders massaal in de gevangenissen wegsteken. Maar ooit komen die mensen terug vrij. Misschien wordt hij of zij dan wel jouw nieuwe buurman. Wat zou je dan liefst hebben? Dat we in die mens geïnvesteerd hebben om er beter uit te komen, om hem sterker te maken? Of dat we er jaren niet naar hebben omgekeken en die bijgevolg als een wandelende tijdbom de gevangenis verlaat? Ik denk dat we allemaal voor optie 1 zouden gaan. Maar daar is geld voor nodig, en dat is er te weinig. Het is al jaren roeien met de riemen die we hebben.”

Is geld de oplossing? Ook in Haren, de modernste en nieuwste gevangenis van ons land, wordt er gestaakt.

Tineke: “En ook daar kampen ze met personeelstekort. Ook daar kan het aanbod voor gedetineerden niet gegarandeerd worden. Zelfs zonder de stakingen zijn er nu al vaak lange wachtlijsten in gevangenissen. Wie bijvoorbeeld in Leuven Centraal een therapie wil opstarten, moet geduld hebben want er is een wachtlijst van drie (!) jaar. Denk je dat een staking dat gaat oplossen?”

Wolf: “Veel penitentiaire beambten doen wat ze kunnen, maar ze zijn gewoon met te weinig. Bovendien krijgen nieuwe penitentiaire beambten door het nijpende personeelstekort amper een opleiding. Ze moeten direct meedraaien. Dat is uiteraard geen ideale situatie.”

Tineke: “Ze hebben vaak geen tijd om bezig te zijn met de mens achter de gedetineerde, en wij kunnen helaas niet overal tegelijk gaten dichten.”

Het schip zinkt, maar het orkest speelt vrolijk verder, lijkt het wel.

Tineke: “Als er geen humane detentie meer mogelijk is, is het schip reddeloos verloren. Daar zullen wij van HDG blijven tegen vechten, want gedetineerden ondersteunen en kansen geven loont. Nog niet zo lang geleden sprak ik met een gedetineerde die dankbaar vertelde dat de gevangenis hem zoveel heeft gegeven. Die mens had in de gevangenis voor het eerst in zijn leven een diploma behaald. Hij had hier ontdekt dat hij meer kon dan alleen maar drugs dealen. Hij zag een nieuwe toekomst voor zich, één waarin hij zich niet meer opnieuw in de criminaliteit zou storten. Zoiets geeft mij energie.”